Hypertension (1) ေသြးတိုးေရာဂါ (၁)
သမီးအေမရဲ႕အသက္က ၄၃ ႏွစ္ပါ။ ေသြးတိုးလည္း နည္းနည္း႐ွိပါတယ္။ ေသြးတိုးအတြက္ ေဆးစြဲေသာက္တာေတာ့မ႐ွိပါဘူး႐ွင့္။ ဟုိတစ္ေလာက ေခါင္းကိုက္လို႔ ဆရာဝန္နဲ႔ျပၾကည့္ေတာ့ ၁၇၀/၁၄၀ ျဖစ္ေနပါတယ္။ ဆရာဝန္ကေတာ့ ေသြးတိုးေနတယ္လို႔ ေျပာပါတယ္။ ေနာက္ပိုင္းေတာ့အစားပဲေ႐ွာင္ပါတယ္႐ွင့္။ ေမးခြန္းေမးတာ အမွားပါခ့ဲရင္ ခြင့္လႊတ္နားလည္ ေပးပါ႐ွင့္။
တကမာၻလံုးမွာ ေသြးတိုးရွိေနသူ သန္းတေထာင္ေလာက္ရွိႏိုင္တယ္။ ေသြးလႊတ္ေၾကာထဲမွာ ဖိအားေတြ မ်ားေနတာကို ေခၚပါတယ္။ ေသြးဖိအားအေျဖမွာ အထက္ဂဏန္းနဲ႔ ေအာက္ဂဏန္းဆိုျပီးရွိတယ္။ အထက္ဂဏန္းဆိုတာ ႏွလံုးက ေသြးေတြကို ညွစ္ထုတ္လိုက္ခ်ိန္မွာ ရွိေနတဲ့ ေသြးလႊတ္ေၾကာထဲရွိတဲ့ ဖိအားျဖစ္ျပီး၊ ေအာက္ဂဏန္းကေတာ့ သာမန္အခ်ိန္မွာရွိေနတဲ့ ဖိအားျဖစ္တယ္။ ေသြးဖိအားကို ၅ မိနစ္ျခား ၂ ခါတိုင္းတာ ေကာင္းတယ္။
• ပံုမွန္ = အေပၚဂဏန္း ၁၂ဝ နဲ႔ေအာက္၊ ေအာက္ဂဏန္း ၈ဝ နဲ႔ေအာက္၊
• ေသြးတိုး ရွိခ်င္သလို အဆင့္ = အေပၚဂဏန္း ၁၂ဝ-၁၃၉၊ ေအာက္ဂဏန္း ၈ဝ-၈၉၊
• ေသြးတိုး အဆင့္ (၁) = အေပၚဂဏန္း ၁၄ဝ-၁၅၉ ေအာက္၊ ေအာက္ဂဏန္း ၉ဝ-၉၉၊
• ေသြးတိုး အဆင့္ (၂) = အေပၚဂဏန္း ၁၆ဝ နဲ႔အထက္၊ ေအာက္ဂဏန္း ၁ဝဝ နဲ႔အထက္။
ႏွစ္မ်ိဳးရွိပါတယ္။ ၉ဝ-၉၅% မွာ အေၾကာင္းရင္းတိတိက်က်မသိရဘဲျဖစ္တယ္။ ေနာက္အမ်ိဳးအစားမွာေတာ့ ေက်ာက္ကပ္ေရာဂါ၊ ေသြးလႊတ္ေၾကာမၾကီးေရာဂါ၊ ေက်ာက္ကပ္ အထက္မွာရွိတဲ့ (အျဒီနယ္လ္-ဂလင္း) ေရာဂါေတြေၾကာင့္ ျဖစ္ရတယ္။ အနာအကိုက္ေပ်ာက္ေဆးနဲ႔ စတီရြိဳက္ေဆးေတြေၾကာင့္လဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ကုိယ္ဝန္ေဆာင္ ၁ဝ% မွာလဲ ျဖစ္တတ္တယ္။ အအိပ္ပ်က္ရင္လည္း ျဖစ္တတ္တယ္။
ဘာလကၡဏာမွမျပသူက ပိုမ်ားတယ္။ ေခါင္းမူး၊ ေခါင္းကိုက္္ မ်က္စိဝါး၊ အန္တာျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ေသြးထဲမွာ Creatinine မ်ားေနတာကို စမ္းေတြ႔ရမယ္။ ဆီးထဲမွာလဲ (ပရိုတင္း) ပါေနႏိုင္တယ္။ အသက္ ၄ဝ-၇ဝ ႏွစ္ၾကား လူေတြ အထက္ေသြး ၂ဝ တိုးတိုင္း၊ ေအာက္ေသြး ၁ဝ တိုးတိုင္း ႏွလံုးေသြးေၾကာေရာဂါျဖစ္စရာ ၂ ဆ တိုးလာတယ္။
နာတာရွည္ေသြးတိုးျဖစ္လာရင္၊ ေသြးလႊတ္ေၾကာေလးေတြရဲ႕နံရံေတြ ထူျပီးမာလာမယ္၊ ႏွလံုးေသြးလႊတ္ေၾကာက်ဥ္းလို႔ ႏွလံုးေသြးေၾကာက်ဥ္းပိတ္ႏိုင္တယ္၊ အဲလိုျဖစ္လို႔ ရင္ပတ္အလြန္နာတာကို Heart attack ရတယ္လို႔ေခၚတယ္။ အလုပ္ပိုလုပ္ရလို႔ ႏွလံုးၾကီးလာမယ္။ Diastolic dysfunction, CHF, Cardiac arrhythmias ႏွလံုးေရာဂါတခုခု ျဖစ္ႏိုင္တယ္၊ ၂၅% မွာ ECG နဲ႔ သိႏိုင္တဲ့ ႏွလံုးဘယ္ဘက္ေအာက္ခန္းၾကီးတာ ျဖစ္တတ္တယ္။ ဦးေႏွာက္ေသြးေၾကာက်ဥ္း-ပိတ္-ေသြးယိုလို႔ ဦးေႏွာက္ အလုပ္မလုပ္ႏိုင္ေတာ့ဘဲ ေလျဖတ္တာကို Stroke ရတယ္လို႔ ေခၚတယ္။ ၈၅% က ေသြးလႊတ္ေၾကာေလးေတြ က်ဥ္းျပီးျဖစ္ရတယ္။ ၁၅%က ေသြးယိုလို႔ ျဖစ္ရတယ္။ မွတ္ဥာဏ္ခ်ိဳ႕တဲ့မႈလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ မ်က္စိထဲက အရုပ္ထင္တဲ့ေနရာ Retina သြားတဲ့ေသြးလႊတ္ေၾကာေတြကို ထိခိုက္ႏိုင္တယ္။ ေက်ာက္ကပ္ေရာဂါ ဝင္လာႏိုင္တယ္။ ေျခဖ်ားလက္ဖ်ားေသြးမေလွ်ာက္လို႔ Gangrene အနာ ျဖစ္တတ္တယ္။
ေပ်ာက္ေအာင္မလုပ္ႏိုင္ေသးပါ။ ေသြးတိုးရွိ-မရွိ ေစာေစာစီးစီးသိရင္ ေကာင္းတယ္။ ေနာက္ဆက္ေရာဂါေတြ မျဖစ္ေအာင္ ကာကြယ္ႏိုင္မယ္။ ေသြးက်ေဆးအမ်ိဳးမ်ိဳးရွိတယ္။ အလြန္အေရးပါတာ အစားအစာ၊ ေဆးလိပ္၊ အရက္၊ ေကာ္ဖီ၊ ဝတာေတြက ပိုဆိုးေစသည္။ ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ရင္ သက္သာမယ္။
ေသြးက်ေဆးအမ်ိဳးမ်ိဳး
၁။ Diuretics ဆီးသြားေစတဲ့ေဆးအုပ္စု၊ Hydrochlorothiazide, Lasix, Torsemide, Triamterene, Hydrochlorothiazide, Metolazone
၂။ Beta-blockers (ဘီတာ-ဘေလာ့ကား) အုပ္စု၊ Atenolol, Propranolol, Metoprolol, Nadolol, Betaxolol, Acebutolol, Pindolol, Bisoprolol
၃။ ACE inhibitors (ေအစီအီး-အင္ဟဘစ္တာ) အုပ္စု၊ Enalapril, Captopril, Lisinopril, Benazepril, Quinapril, Perindopril, Ramipril, Trandolapril, Fosinopril, Moexipril
၄။ Angiotensin receptor blocker (ARB) (ေအအာရ္ဘီ) အုပ္စု၊ Losartan, Irbesartan, Valsartan, Candesartan, Olmesartan, Telmisartan, Eprosartan
၅။ Calcium channel blockers (CCBs) (စီစီဘီ) အုပ္စု၊ Amlodipine, Sustained release Nifedipine, Felodipine, Nisoldipine
၆။ Alpha-blockers (အာလ္ဖါ-ဘေလာ့ကား) အုပ္စု၊ Clonidine
အမ်ားအားျဖင့္ ေဆး (၂) မ်ိဳးတြဲေပးတယ္။
(က) Losartan Potassium 50 mg တေန႔ (၁) ၾကိမ္စေသာက္ပါ။ ေနာက္ပိုင္း (၁-၂ ပတ္ေနရင္) Losartan 25 to 100 mg တေန႔ (၁) ၾကိမ္ (သို႔) တဝက္ခြဲျပီး (၂) ၾကိမ္ေသာက္ပါ။
(ခ) Hydrochlorothiazide 25 mg တေန႔ (၁) ၾကိမ္ မနက္ေစာေစာေသာက္ပါ။ ဆီးပိုသြားေစမယ္။ လိုအပ္ရင္ 50 mg တေန႔ (၁) ၾကိမ္ (သို႔) တဝက္ခြဲျပီး (၂) ၾကိမ္ေသာက္ပါ။
ေဆးနာမည္ရင္းေတြျဖစ္တယ္။ ေဆးေရာင္းနာမည္ေတြက အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိတယ္။ ေဆးစာရြက္ပါ နာမည္ေသခ်ာတိုက္ၾကည့္ပါ။
ေသြးက်ေဆးတမ်ိဳးမကေရာေပးပါမယ္။ လိုလာရင္ အတိုးအေလွ်ာ့နဲ႔ ေဆးေျပာင္းေပးမယ္။ ႏွလံုးမေကာင္းရင္၊ ေက်ာက္ကပ္မေကာင္းရင္၊ ႏွလံုးေသြးေၾကာက်ဥ္းေနရင္၊ (ACE) inhibitors or (ARB) ေဆးေတြကို သံုးသင့္တယ္။ ႏွလံုးခုန္ျမန္ေနသူမ်ားေနသူေတြကို Beta-blockers ေဆးေတြကိုသံုးသင့္တယ္။ ကိုယ္ေရာင္ေနရင္ Diuretics ဆီးသြားေစတဲ့ ေဆးေတြပါေပးရမယ္။ ကိုယ္ဝန္ေသြးဆိပ္တက္ေရာဂါ (PET) or Eclampsia ျဖစ္ေနရင္ Beta-blockers, Hydralazine, Labetalol, Alpha Methyldopa, Calcium Channel Blockers ေတြေပးႏိုင္တယ္။ ACE inhibitors, ARB drugs, Diuretics ေတြကို မေပးရပါ။ ေသြးတိုးမ်ားလြန္းေနရင္ (ACE) inhibitors, (ARB), Beta-blockers, Diuretic, Calcium Channel Blockers, Alpha-blockers, Clonidine, Minoxidil, Vasopeptidase blocker ေတြကိုေပးႏိုင္တယ္။ အေရးေပၚအေျခအေနမွာ Sodium Nitroprusside နဲ႔ Labetalol ထိုးေဆးထိုးေပးႏိုင္တယ္။
ေသြးတိုးနဲ႔ အစားအစာ
အစားမေတာ္တလုပ္ဆိုတာ ဒီေနရာမွာလဲမွန္တယ္။ (DASH) ဆိုတဲ့နည္းကို အေမရိကန္ဆရာဝန္ေတြက ညႊန္းတယ္။ ဆန္-ဂ်ံု-ေျပာင္း-ေျပာင္းဖူး-ဘာလီ-ရိုင္းစပါး-အုတ္စပါးစတဲ့ အႏွံေတြကို ေဖြးျဖဴသြားတဲ့အထိ မဖြပ္ေသးဘဲစားသံုးတာ ပိုေကာင္းတယ္။ ၾကက္သား၊ ငါးနဲ႔ အေစ့အဆံေတြကို အစားခိုင္းျပီး၊ အဆီ၊ အမဲသား-ဝက္သား-ဆိတ္သား၊ အခ်ိဳေတြနဲ႔ သၾကားပါေသာက္စရာေတြကို ေလွ်ာ့ေစတယ္။ လူအမ်ားစားသံုးၾကတဲ့ ၾကံကထုတ္တဲ့ Sucrose သၾကားမ်ိဳးက ေသြးတိုးေစတယ္။ (ဖိုင္ဘာ) ေခၚတဲ့ အမွ်ဥ္ပါတဲ့အစာေတြကို ညႊန္းတယ္။ ဆားစားရင္ ေသြးတိုးမ်ားတယ္။ ဆားဆိုတာ (ဆိုဒီယမ္) ျဖစ္တယ္။ ဆားစားမ်ားတဲ့ လူမ်ိဳးေတြမွာ ေသြးတိုးပိုျဖစ္တယ္။ NIH ကေနသတ္မွတ္ေပးထားတဲ့ တေန႔တာ စားရမဲ့ ဆားပမာဏဟာ 2,400 mg ထက္ မပိုသင့္ပါတဲ့။ အိမ္သံုးဆားမွာ (ဆိုဒီယမ္) ၄ဝ% ပါတယ္။ အၾကမ္းဖ်င္း ပါးစပ္ထဲဝင္သမွ် အစာ-အရည္ေတြထဲမွာ တေန႔ကို ဆား လက္ဖက္ရည္ဇြန္း တဇြန္းစာသာ ပါပါေစ။ တေန႔ကို ဆား 1,500 mg သာ စားသူေတြမွာ အက်ိဳးရွိတာေတြ႔ရတယ္။ အစာအာဟာရနည္းနဲ႔ ကုသလို႔ ေသြးတိုးမျဖစ္၊ ေသြးတိုးရွိေနရင္လဲ သက္သာတယ္။ တရုတ္နံနံ၊ ၾကက္သြန္ျဖဴ၊ ၾကက္သြန္နီ၊ ခရမ္းခ်ဥ္၊ မံုလာပြင့္စိမ္း၊ မံုလာဥနီ၊ နႏြင္း၊ စမုန္နက္၊ ေတာရုံး၊ ငရုတ္ေကာင္း၊ ပင္စိမ္း၊ ဝယ္စားတဲ့အစာေတြထဲမွာ ဆားဘယ္ေလာက္ ပါတယ္ဆိုတာ သတိထား ဆင္ျခင္-ေရွာင္ၾကဥ္ပါ၊ အသင့္ဝယ္ရတဲ့အစားအစာ၊ သြားရည္စာေတြေရွာင္ပါ။ ခ်က္-ျပဳတ္-ေက်ာ္-လွာ္ျပီးသာ အစားထဲ ဆား ထပ္မထည့္ပါနဲ႔။ အိႏၵိယား၊ မီဇိုးနဲ႔ ခ်င္းလူမ်ိဳးေတြ ဆားပန္းကန္ တည္တဲ့အေလ့ ရွိၾကတယ္။ ဆိုးေစႏိုင္တယ္။ ဗမာၾကိဳက္ ငါးပိ-ငံျပာရည္-ငါးေျခာက္-ပုဇြန္ေျခာက္၊ တရုတ္လက္စြဲ ပဲငံျပာရည္၊ (ဆိုယာ-ေဆာ့စ္)၊ (ဘာဘီက်ဴး-ေဆာ့စ္)၊ ေလွ်ာ့ပါ။ အခ်ဥ္တည္ထားတာ မစားပါနဲ႔၊ ဆားသံုး-အေျခာက္လွမ္းအစာ မတည့္ပါ။ ဟင္းခ်ိဳမံႈ႔၊ အသားမံႈ႕ေတြမွာ (MSG) မွာ (ဆိုဒီယမ္) ပါလို႔ မသင့္ပါ။
ဆားတခုထဲ ေလွ်ာ့တာနဲ႔ မရေသးပါ။ (ပိုတက္ဆီယမ္) မ်ားဘို႔ လိုေသးတယ္။ Potassium acetate, Potassium bicarbonate, Potassium citrate, Potassium chloride, Potassium gluconate နာမည္နဲ႔ ေဆးေသာက္ပါ၊ ငါး၊ ပင္လယ္စာ၊ ခ်ဥ္တဲ့အသီး၊ ပန္းသီး၊ ငွက္ေပ်ာသီး ေတြနဲ႔ မံုလာပြင့္စိမ္း၊ ပဲ၊ ပဲသီး၊ ခရမ္းခ်ဥ္၊ အခြံပါအာလူး၊ ဟင္းႏုႏြယ္ရြက္၊ မံုညင္းျဖဴေတြမွာမ်ားမ်ားပါတယ္။ ကေလးေတြမွာ (ပိုတက္ဆီယမ္) တေန႔ 780-1,600 mg နဲ႔ လူၾကီးေတြမွာ 1,600-2,000 mg လိုတယ္။ Omega-3 fatty acids က အက်ိဳးမ်ားေစတယ္။ Calcium (800-1,200 mg) ဒါမွမဟုတ္ Magnesium (300 mg) ေသာက္ပါ။
ေသြးတိုး အစာအာဟာရ ဥပေဒသ = S သံုးလံုးေရွာင္ဥပေဒသ မွတ္ပါ။ Saturated fat, Sugar and Salt ေတြ နည္းရမယ္။ အဆီအမ်ိဳးအစား မ်ားတဲ့အစာအစာေတြ = မလိုင္၊ ဒိတ္ခဲ၊ ေထာပတ္၊ ဂီး၊ စားအုံးဆီ၊ ဝါေစ့ဆီ၊ ေခ်ာ့ကလက္၊ (ကယ္လိုရီ) + ကိုယ္အေလးခ်ိန္ + အဆီေတြဟာ ေသြးတိုးအတြက္ မေကာင္းပါ။ (ဆိုဒီယမ္) မ်ားတာ လံုးဝမေကာင္းပါ။ (ပိုတက္ဆီယမ္) မ်ားတာ ေကာင္းတယ္။ (ကယ္လ္ဆီယမ္) နည္းတာ မေကာင္းပါ။
ေသြးတိုးသမားေတြအတြက္ ေလ့က်င့္ခန္း
ေသြးပူ-ေလ့က်င့္ခန္း ၅-၁ဝ မိနစ္ နဲ႔စပါ။ (ေယာဂ) ျဖစ္ျဖစ္ တျခားနည္းျဖစ္ျဖစ္လုပ္ပါ။ အမ်ားဆံုး-ႏွလံုးခုန္နွဳန္း ရဲ႕ ၈ဝ% ထက္ မပိုသင့္ပါ။ ၂၂ဝ ထဲကေန ကိုယ့္အသက္ကို ႏုတ္ရင္ MHR ရတယ္။ (MHR = 220 – Age) ကိုယ့္အေလးခ်ိန္ကေန ဖိစီးတဲ့ ေလ့က်င့္နည္းမ်ိဳး မလုပ္သင့္ပါ။ အမ်ားအားျဖင့္ လူေတြက ဝၾကလို႔ပါ။ တခါလုပ္ရင္ ၂ဝ-၃ဝ မိနစ္ ၾကာသင့္တယ္။ ၇ ရက္တပါတ္မွ ၄ ရက္လုပ္သင့္တယ္။ ျပီးရင္ ၅-၁ဝ မိနစ္ နားလိုက္ပါ။ အေလးခ်ိန္-ေလွ်ာ့နည္းလုပ္ေနတံုးမွာ အသက္ရွဴေအာင့့္ထားတာမ်ိဳး မလုပ္ပါနဲ႔။
စာေတြကို ေအးေအးေဆးေဆးဖတ္ျပီး လိုတာကိုလုိက္နာပါ။
• Bathing and Blood Pressure ေသြးတိုး နဲ႔ ေရခ်ိဳးျခင္း
• Cardivas ေသြးတိုးက်ေဆး
• DASH diet for blood pressure ေသြးတိုးဓါတ္စာ
• High blood pressure ေသြးတိုးအေမး http://doctortintswe.blogspot.com/…/high-blood-pressure-que…
• Hypertension (1) ေသြးတိုးေရာဂါ (၁) http://doctortintswe.blogspot.com/2014/…/hypertension-1.html
• Hypertension (2) ေသြးတိုးေရာဂါ (၂) http://dts-medicaleducation.blogspot.in/…/06/hypertension.h…
• Ischemic Heart Disease ႏွလံုးေသြးေၾကာက်ဥ္းေရာဂါ http://doctortintswe.blogspot.com/…/ischemic-heart-disease.…
• Medicines for High Blood Pressure ေသြးတိုးေဆးမ်ား http://doctortintswe.blogspot.com/…/medicines-for-high-bloo…
• Preeclampsia (PET) ကိုယ္ဝန္ ေသြးဆိပ္တက္ျခင္း
• Pulmonary hypertension အဆုပ္-ေသြးတိုး
• Side Effects of High Blood Pressure Medications http://www.webmd.com/…/side-effects-high-blood-pressure-med…
• Stroke Emergency Treatment ဆထုပ္ အေရးေပၚကုသျခင္း http://doctortintswe.blogspot.com/…/stroke-emergency-treatm…
• Stroke ဦးေႏွာက္ေသြးေၾကာ ေဖာင္းၿပီးေပါက္ျခင္း http://doctortintswe.blogspot.com/2015/07/stroke.html
• Stroke ဦးေႏွာက္ေသြးေၾကာမေတာ္တဆျဖစ္ျခင္း http://doctortintswe.blogspot.com/2014/11/stroke_22.html
ေသြးတိုးသက္သာေအာင္ ငန္-ခ်ိဳ-ဆီ ေရွာင္။ ေဆးအျမဲေဆာင္။
Dr. တင့္ေဆြ
သမီးအေမရဲ႕အသက္က ၄၃ ႏွစ္ပါ။ ေသြးတိုးလည္း နည္းနည္း႐ွိပါတယ္။ ေသြးတိုးအတြက္ ေဆးစြဲေသာက္တာေတာ့မ႐ွိပါဘူး႐ွင့္။ ဟုိတစ္ေလာက ေခါင္းကိုက္လို႔ ဆရာဝန္နဲ႔ျပၾကည့္ေတာ့ ၁၇၀/၁၄၀ ျဖစ္ေနပါတယ္။ ဆရာဝန္ကေတာ့ ေသြးတိုးေနတယ္လို႔ ေျပာပါတယ္။ ေနာက္ပိုင္းေတာ့အစားပဲေ႐ွာင္ပါတယ္႐ွင့္။ ေမးခြန္းေမးတာ အမွားပါခ့ဲရင္ ခြင့္လႊတ္နားလည္ ေပးပါ႐ွင့္။
တကမာၻလံုးမွာ ေသြးတိုးရွိေနသူ သန္းတေထာင္ေလာက္ရွိႏိုင္တယ္။ ေသြးလႊတ္ေၾကာထဲမွာ ဖိအားေတြ မ်ားေနတာကို ေခၚပါတယ္။ ေသြးဖိအားအေျဖမွာ အထက္ဂဏန္းနဲ႔ ေအာက္ဂဏန္းဆိုျပီးရွိတယ္။ အထက္ဂဏန္းဆိုတာ ႏွလံုးက ေသြးေတြကို ညွစ္ထုတ္လိုက္ခ်ိန္မွာ ရွိေနတဲ့ ေသြးလႊတ္ေၾကာထဲရွိတဲ့ ဖိအားျဖစ္ျပီး၊ ေအာက္ဂဏန္းကေတာ့ သာမန္အခ်ိန္မွာရွိေနတဲ့ ဖိအားျဖစ္တယ္။ ေသြးဖိအားကို ၅ မိနစ္ျခား ၂ ခါတိုင္းတာ ေကာင္းတယ္။
• ပံုမွန္ = အေပၚဂဏန္း ၁၂ဝ နဲ႔ေအာက္၊ ေအာက္ဂဏန္း ၈ဝ နဲ႔ေအာက္၊
• ေသြးတိုး ရွိခ်င္သလို အဆင့္ = အေပၚဂဏန္း ၁၂ဝ-၁၃၉၊ ေအာက္ဂဏန္း ၈ဝ-၈၉၊
• ေသြးတိုး အဆင့္ (၁) = အေပၚဂဏန္း ၁၄ဝ-၁၅၉ ေအာက္၊ ေအာက္ဂဏန္း ၉ဝ-၉၉၊
• ေသြးတိုး အဆင့္ (၂) = အေပၚဂဏန္း ၁၆ဝ နဲ႔အထက္၊ ေအာက္ဂဏန္း ၁ဝဝ နဲ႔အထက္။
ႏွစ္မ်ိဳးရွိပါတယ္။ ၉ဝ-၉၅% မွာ အေၾကာင္းရင္းတိတိက်က်မသိရဘဲျဖစ္တယ္။ ေနာက္အမ်ိဳးအစားမွာေတာ့ ေက်ာက္ကပ္ေရာဂါ၊ ေသြးလႊတ္ေၾကာမၾကီးေရာဂါ၊ ေက်ာက္ကပ္ အထက္မွာရွိတဲ့ (အျဒီနယ္လ္-ဂလင္း) ေရာဂါေတြေၾကာင့္ ျဖစ္ရတယ္။ အနာအကိုက္ေပ်ာက္ေဆးနဲ႔ စတီရြိဳက္ေဆးေတြေၾကာင့္လဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ကုိယ္ဝန္ေဆာင္ ၁ဝ% မွာလဲ ျဖစ္တတ္တယ္။ အအိပ္ပ်က္ရင္လည္း ျဖစ္တတ္တယ္။
ဘာလကၡဏာမွမျပသူက ပိုမ်ားတယ္။ ေခါင္းမူး၊ ေခါင္းကိုက္္ မ်က္စိဝါး၊ အန္တာျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ေသြးထဲမွာ Creatinine မ်ားေနတာကို စမ္းေတြ႔ရမယ္။ ဆီးထဲမွာလဲ (ပရိုတင္း) ပါေနႏိုင္တယ္။ အသက္ ၄ဝ-၇ဝ ႏွစ္ၾကား လူေတြ အထက္ေသြး ၂ဝ တိုးတိုင္း၊ ေအာက္ေသြး ၁ဝ တိုးတိုင္း ႏွလံုးေသြးေၾကာေရာဂါျဖစ္စရာ ၂ ဆ တိုးလာတယ္။
နာတာရွည္ေသြးတိုးျဖစ္လာရင္၊ ေသြးလႊတ္ေၾကာေလးေတြရဲ႕နံရံေတြ ထူျပီးမာလာမယ္၊ ႏွလံုးေသြးလႊတ္ေၾကာက်ဥ္းလို႔ ႏွလံုးေသြးေၾကာက်ဥ္းပိတ္ႏိုင္တယ္၊ အဲလိုျဖစ္လို႔ ရင္ပတ္အလြန္နာတာကို Heart attack ရတယ္လို႔ေခၚတယ္။ အလုပ္ပိုလုပ္ရလို႔ ႏွလံုးၾကီးလာမယ္။ Diastolic dysfunction, CHF, Cardiac arrhythmias ႏွလံုးေရာဂါတခုခု ျဖစ္ႏိုင္တယ္၊ ၂၅% မွာ ECG နဲ႔ သိႏိုင္တဲ့ ႏွလံုးဘယ္ဘက္ေအာက္ခန္းၾကီးတာ ျဖစ္တတ္တယ္။ ဦးေႏွာက္ေသြးေၾကာက်ဥ္း-ပိတ္-ေသြးယိုလို႔ ဦးေႏွာက္ အလုပ္မလုပ္ႏိုင္ေတာ့ဘဲ ေလျဖတ္တာကို Stroke ရတယ္လို႔ ေခၚတယ္။ ၈၅% က ေသြးလႊတ္ေၾကာေလးေတြ က်ဥ္းျပီးျဖစ္ရတယ္။ ၁၅%က ေသြးယိုလို႔ ျဖစ္ရတယ္။ မွတ္ဥာဏ္ခ်ိဳ႕တဲ့မႈလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ မ်က္စိထဲက အရုပ္ထင္တဲ့ေနရာ Retina သြားတဲ့ေသြးလႊတ္ေၾကာေတြကို ထိခိုက္ႏိုင္တယ္။ ေက်ာက္ကပ္ေရာဂါ ဝင္လာႏိုင္တယ္။ ေျခဖ်ားလက္ဖ်ားေသြးမေလွ်ာက္လို႔ Gangrene အနာ ျဖစ္တတ္တယ္။
ေပ်ာက္ေအာင္မလုပ္ႏိုင္ေသးပါ။ ေသြးတိုးရွိ-မရွိ ေစာေစာစီးစီးသိရင္ ေကာင္းတယ္။ ေနာက္ဆက္ေရာဂါေတြ မျဖစ္ေအာင္ ကာကြယ္ႏိုင္မယ္။ ေသြးက်ေဆးအမ်ိဳးမ်ိဳးရွိတယ္။ အလြန္အေရးပါတာ အစားအစာ၊ ေဆးလိပ္၊ အရက္၊ ေကာ္ဖီ၊ ဝတာေတြက ပိုဆိုးေစသည္။ ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ရင္ သက္သာမယ္။
ေသြးက်ေဆးအမ်ိဳးမ်ိဳး
၁။ Diuretics ဆီးသြားေစတဲ့ေဆးအုပ္စု၊ Hydrochlorothiazide, Lasix, Torsemide, Triamterene, Hydrochlorothiazide, Metolazone
၂။ Beta-blockers (ဘီတာ-ဘေလာ့ကား) အုပ္စု၊ Atenolol, Propranolol, Metoprolol, Nadolol, Betaxolol, Acebutolol, Pindolol, Bisoprolol
၃။ ACE inhibitors (ေအစီအီး-အင္ဟဘစ္တာ) အုပ္စု၊ Enalapril, Captopril, Lisinopril, Benazepril, Quinapril, Perindopril, Ramipril, Trandolapril, Fosinopril, Moexipril
၄။ Angiotensin receptor blocker (ARB) (ေအအာရ္ဘီ) အုပ္စု၊ Losartan, Irbesartan, Valsartan, Candesartan, Olmesartan, Telmisartan, Eprosartan
၅။ Calcium channel blockers (CCBs) (စီစီဘီ) အုပ္စု၊ Amlodipine, Sustained release Nifedipine, Felodipine, Nisoldipine
၆။ Alpha-blockers (အာလ္ဖါ-ဘေလာ့ကား) အုပ္စု၊ Clonidine
အမ်ားအားျဖင့္ ေဆး (၂) မ်ိဳးတြဲေပးတယ္။
(က) Losartan Potassium 50 mg တေန႔ (၁) ၾကိမ္စေသာက္ပါ။ ေနာက္ပိုင္း (၁-၂ ပတ္ေနရင္) Losartan 25 to 100 mg တေန႔ (၁) ၾကိမ္ (သို႔) တဝက္ခြဲျပီး (၂) ၾကိမ္ေသာက္ပါ။
(ခ) Hydrochlorothiazide 25 mg တေန႔ (၁) ၾကိမ္ မနက္ေစာေစာေသာက္ပါ။ ဆီးပိုသြားေစမယ္။ လိုအပ္ရင္ 50 mg တေန႔ (၁) ၾကိမ္ (သို႔) တဝက္ခြဲျပီး (၂) ၾကိမ္ေသာက္ပါ။
ေဆးနာမည္ရင္းေတြျဖစ္တယ္။ ေဆးေရာင္းနာမည္ေတြက အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိတယ္။ ေဆးစာရြက္ပါ နာမည္ေသခ်ာတိုက္ၾကည့္ပါ။
ေသြးက်ေဆးတမ်ိဳးမကေရာေပးပါမယ္။ လိုလာရင္ အတိုးအေလွ်ာ့နဲ႔ ေဆးေျပာင္းေပးမယ္။ ႏွလံုးမေကာင္းရင္၊ ေက်ာက္ကပ္မေကာင္းရင္၊ ႏွလံုးေသြးေၾကာက်ဥ္းေနရင္၊ (ACE) inhibitors or (ARB) ေဆးေတြကို သံုးသင့္တယ္။ ႏွလံုးခုန္ျမန္ေနသူမ်ားေနသူေတြကို Beta-blockers ေဆးေတြကိုသံုးသင့္တယ္။ ကိုယ္ေရာင္ေနရင္ Diuretics ဆီးသြားေစတဲ့ ေဆးေတြပါေပးရမယ္။ ကိုယ္ဝန္ေသြးဆိပ္တက္ေရာဂါ (PET) or Eclampsia ျဖစ္ေနရင္ Beta-blockers, Hydralazine, Labetalol, Alpha Methyldopa, Calcium Channel Blockers ေတြေပးႏိုင္တယ္။ ACE inhibitors, ARB drugs, Diuretics ေတြကို မေပးရပါ။ ေသြးတိုးမ်ားလြန္းေနရင္ (ACE) inhibitors, (ARB), Beta-blockers, Diuretic, Calcium Channel Blockers, Alpha-blockers, Clonidine, Minoxidil, Vasopeptidase blocker ေတြကိုေပးႏိုင္တယ္။ အေရးေပၚအေျခအေနမွာ Sodium Nitroprusside နဲ႔ Labetalol ထိုးေဆးထိုးေပးႏိုင္တယ္။
ေသြးတိုးနဲ႔ အစားအစာ
အစားမေတာ္တလုပ္ဆိုတာ ဒီေနရာမွာလဲမွန္တယ္။ (DASH) ဆိုတဲ့နည္းကို အေမရိကန္ဆရာဝန္ေတြက ညႊန္းတယ္။ ဆန္-ဂ်ံု-ေျပာင္း-ေျပာင္းဖူး-ဘာလီ-ရိုင္းစပါး-အုတ္စပါးစတဲ့ အႏွံေတြကို ေဖြးျဖဴသြားတဲ့အထိ မဖြပ္ေသးဘဲစားသံုးတာ ပိုေကာင္းတယ္။ ၾကက္သား၊ ငါးနဲ႔ အေစ့အဆံေတြကို အစားခိုင္းျပီး၊ အဆီ၊ အမဲသား-ဝက္သား-ဆိတ္သား၊ အခ်ိဳေတြနဲ႔ သၾကားပါေသာက္စရာေတြကို ေလွ်ာ့ေစတယ္။ လူအမ်ားစားသံုးၾကတဲ့ ၾကံကထုတ္တဲ့ Sucrose သၾကားမ်ိဳးက ေသြးတိုးေစတယ္။ (ဖိုင္ဘာ) ေခၚတဲ့ အမွ်ဥ္ပါတဲ့အစာေတြကို ညႊန္းတယ္။ ဆားစားရင္ ေသြးတိုးမ်ားတယ္။ ဆားဆိုတာ (ဆိုဒီယမ္) ျဖစ္တယ္။ ဆားစားမ်ားတဲ့ လူမ်ိဳးေတြမွာ ေသြးတိုးပိုျဖစ္တယ္။ NIH ကေနသတ္မွတ္ေပးထားတဲ့ တေန႔တာ စားရမဲ့ ဆားပမာဏဟာ 2,400 mg ထက္ မပိုသင့္ပါတဲ့။ အိမ္သံုးဆားမွာ (ဆိုဒီယမ္) ၄ဝ% ပါတယ္။ အၾကမ္းဖ်င္း ပါးစပ္ထဲဝင္သမွ် အစာ-အရည္ေတြထဲမွာ တေန႔ကို ဆား လက္ဖက္ရည္ဇြန္း တဇြန္းစာသာ ပါပါေစ။ တေန႔ကို ဆား 1,500 mg သာ စားသူေတြမွာ အက်ိဳးရွိတာေတြ႔ရတယ္။ အစာအာဟာရနည္းနဲ႔ ကုသလို႔ ေသြးတိုးမျဖစ္၊ ေသြးတိုးရွိေနရင္လဲ သက္သာတယ္။ တရုတ္နံနံ၊ ၾကက္သြန္ျဖဴ၊ ၾကက္သြန္နီ၊ ခရမ္းခ်ဥ္၊ မံုလာပြင့္စိမ္း၊ မံုလာဥနီ၊ နႏြင္း၊ စမုန္နက္၊ ေတာရုံး၊ ငရုတ္ေကာင္း၊ ပင္စိမ္း၊ ဝယ္စားတဲ့အစာေတြထဲမွာ ဆားဘယ္ေလာက္ ပါတယ္ဆိုတာ သတိထား ဆင္ျခင္-ေရွာင္ၾကဥ္ပါ၊ အသင့္ဝယ္ရတဲ့အစားအစာ၊ သြားရည္စာေတြေရွာင္ပါ။ ခ်က္-ျပဳတ္-ေက်ာ္-လွာ္ျပီးသာ အစားထဲ ဆား ထပ္မထည့္ပါနဲ႔။ အိႏၵိယား၊ မီဇိုးနဲ႔ ခ်င္းလူမ်ိဳးေတြ ဆားပန္းကန္ တည္တဲ့အေလ့ ရွိၾကတယ္။ ဆိုးေစႏိုင္တယ္။ ဗမာၾကိဳက္ ငါးပိ-ငံျပာရည္-ငါးေျခာက္-ပုဇြန္ေျခာက္၊ တရုတ္လက္စြဲ ပဲငံျပာရည္၊ (ဆိုယာ-ေဆာ့စ္)၊ (ဘာဘီက်ဴး-ေဆာ့စ္)၊ ေလွ်ာ့ပါ။ အခ်ဥ္တည္ထားတာ မစားပါနဲ႔၊ ဆားသံုး-အေျခာက္လွမ္းအစာ မတည့္ပါ။ ဟင္းခ်ိဳမံႈ႔၊ အသားမံႈ႕ေတြမွာ (MSG) မွာ (ဆိုဒီယမ္) ပါလို႔ မသင့္ပါ။
ဆားတခုထဲ ေလွ်ာ့တာနဲ႔ မရေသးပါ။ (ပိုတက္ဆီယမ္) မ်ားဘို႔ လိုေသးတယ္။ Potassium acetate, Potassium bicarbonate, Potassium citrate, Potassium chloride, Potassium gluconate နာမည္နဲ႔ ေဆးေသာက္ပါ၊ ငါး၊ ပင္လယ္စာ၊ ခ်ဥ္တဲ့အသီး၊ ပန္းသီး၊ ငွက္ေပ်ာသီး ေတြနဲ႔ မံုလာပြင့္စိမ္း၊ ပဲ၊ ပဲသီး၊ ခရမ္းခ်ဥ္၊ အခြံပါအာလူး၊ ဟင္းႏုႏြယ္ရြက္၊ မံုညင္းျဖဴေတြမွာမ်ားမ်ားပါတယ္။ ကေလးေတြမွာ (ပိုတက္ဆီယမ္) တေန႔ 780-1,600 mg နဲ႔ လူၾကီးေတြမွာ 1,600-2,000 mg လိုတယ္။ Omega-3 fatty acids က အက်ိဳးမ်ားေစတယ္။ Calcium (800-1,200 mg) ဒါမွမဟုတ္ Magnesium (300 mg) ေသာက္ပါ။
ေသြးတိုး အစာအာဟာရ ဥပေဒသ = S သံုးလံုးေရွာင္ဥပေဒသ မွတ္ပါ။ Saturated fat, Sugar and Salt ေတြ နည္းရမယ္။ အဆီအမ်ိဳးအစား မ်ားတဲ့အစာအစာေတြ = မလိုင္၊ ဒိတ္ခဲ၊ ေထာပတ္၊ ဂီး၊ စားအုံးဆီ၊ ဝါေစ့ဆီ၊ ေခ်ာ့ကလက္၊ (ကယ္လိုရီ) + ကိုယ္အေလးခ်ိန္ + အဆီေတြဟာ ေသြးတိုးအတြက္ မေကာင္းပါ။ (ဆိုဒီယမ္) မ်ားတာ လံုးဝမေကာင္းပါ။ (ပိုတက္ဆီယမ္) မ်ားတာ ေကာင္းတယ္။ (ကယ္လ္ဆီယမ္) နည္းတာ မေကာင္းပါ။
ေသြးတိုးသမားေတြအတြက္ ေလ့က်င့္ခန္း
ေသြးပူ-ေလ့က်င့္ခန္း ၅-၁ဝ မိနစ္ နဲ႔စပါ။ (ေယာဂ) ျဖစ္ျဖစ္ တျခားနည္းျဖစ္ျဖစ္လုပ္ပါ။ အမ်ားဆံုး-ႏွလံုးခုန္နွဳန္း ရဲ႕ ၈ဝ% ထက္ မပိုသင့္ပါ။ ၂၂ဝ ထဲကေန ကိုယ့္အသက္ကို ႏုတ္ရင္ MHR ရတယ္။ (MHR = 220 – Age) ကိုယ့္အေလးခ်ိန္ကေန ဖိစီးတဲ့ ေလ့က်င့္နည္းမ်ိဳး မလုပ္သင့္ပါ။ အမ်ားအားျဖင့္ လူေတြက ဝၾကလို႔ပါ။ တခါလုပ္ရင္ ၂ဝ-၃ဝ မိနစ္ ၾကာသင့္တယ္။ ၇ ရက္တပါတ္မွ ၄ ရက္လုပ္သင့္တယ္။ ျပီးရင္ ၅-၁ဝ မိနစ္ နားလိုက္ပါ။ အေလးခ်ိန္-ေလွ်ာ့နည္းလုပ္ေနတံုးမွာ အသက္ရွဴေအာင့့္ထားတာမ်ိဳး မလုပ္ပါနဲ႔။
စာေတြကို ေအးေအးေဆးေဆးဖတ္ျပီး လိုတာကိုလုိက္နာပါ။
• Bathing and Blood Pressure ေသြးတိုး နဲ႔ ေရခ်ိဳးျခင္း
• Cardivas ေသြးတိုးက်ေဆး
• DASH diet for blood pressure ေသြးတိုးဓါတ္စာ
• High blood pressure ေသြးတိုးအေမး http://doctortintswe.blogspot.com/…/high-blood-pressure-que…
• Hypertension (1) ေသြးတိုးေရာဂါ (၁) http://doctortintswe.blogspot.com/2014/…/hypertension-1.html
• Hypertension (2) ေသြးတိုးေရာဂါ (၂) http://dts-medicaleducation.blogspot.in/…/06/hypertension.h…
• Ischemic Heart Disease ႏွလံုးေသြးေၾကာက်ဥ္းေရာဂါ http://doctortintswe.blogspot.com/…/ischemic-heart-disease.…
• Medicines for High Blood Pressure ေသြးတိုးေဆးမ်ား http://doctortintswe.blogspot.com/…/medicines-for-high-bloo…
• Preeclampsia (PET) ကိုယ္ဝန္ ေသြးဆိပ္တက္ျခင္း
• Pulmonary hypertension အဆုပ္-ေသြးတိုး
• Side Effects of High Blood Pressure Medications http://www.webmd.com/…/side-effects-high-blood-pressure-med…
• Stroke Emergency Treatment ဆထုပ္ အေရးေပၚကုသျခင္း http://doctortintswe.blogspot.com/…/stroke-emergency-treatm…
• Stroke ဦးေႏွာက္ေသြးေၾကာ ေဖာင္းၿပီးေပါက္ျခင္း http://doctortintswe.blogspot.com/2015/07/stroke.html
• Stroke ဦးေႏွာက္ေသြးေၾကာမေတာ္တဆျဖစ္ျခင္း http://doctortintswe.blogspot.com/2014/11/stroke_22.html
ေသြးတိုးသက္သာေအာင္ ငန္-ခ်ိဳ-ဆီ ေရွာင္။ ေဆးအျမဲေဆာင္။
Dr. တင့္ေဆြ
No comments:
Post a Comment