Deep vein thrombosis ေသြးျပန္ေၾကာပိတ္ျခင္း
သူမ်ား တိုင္းျပည္ေတြကို တရားဝင္ထြက္ျပီးျဖစ္ျဖစ္၊ ခိုးထြက္ျပီးျဖစ္ျဖစ္၊ ဟိုမွာအေျခတက် ေနျပီးျဖစ္ျဖစ္ အလုပ္ လုပ္ၾကရာမွာ ကုိယ့္အရပ္နဲ႔ အေတာ္ၾကီး မတူဘူး။ စက္ရုပ္ဝါဒလို႔ေခၚရမလားဘဲ။ အလုပ္ခ်ိန္မွာ ထိုင္စရာဆိုတာ ထားမေပးဘူး။ ရပ္ျပီးလုပ္ရတာမဟုတ္ရင္၊ ေျပးလႊားလုပ္ၾကရတယ္။ ေအာက္ပိုင္းမသန္ရင္ ဟန္မက်ဘူး။ ၾကာေတာ့ ေအာက္ပိုင္းက အတြင္းပိုင္းေရာဂါေတြ ရလာတတ္တယ္။ ျမန္မာလူမ်ိဳး ေလးသန္းေက်ာ္အတြက္ ဒီစာကိုေရးပါတယ္။
အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိတဲ့ ေသြးေၾကာေတြက ေကာင္းေနပါမွ အသက္ရွင္ႏိုင္တာမို႔ အသက္ေသြးေၾကာလို႔ တင္စားေခၚၾကတာ မွန္တယ္။ ႏွလံုးကေန တကုိယ္လံုးကို လႊတ္ေပးရတဲ့ Artery ေသြးလႊတ္ေၾကာ ပိတ္တာကို အေတာ္မ်ားမ်ား သိၾကတယ္။ Stroke လို႔ ေခၚတယ္ မဟုတ္လား။ ေဆးစာ သိသူေတြကေတာ့ Myocardial infarction လို႔ ေခၚပါတယ္။ တကုိယ္လံုးကေန ႏွလံုးဆီ ျပန္လာရတဲ့ Vein ေသြးျပန္ေၾကာမွာ ေသြးခဲျပီး၊ ပိတ္တာကလည္း ဆိုးတဲ့ေရာဂါဘဲ။ လူေတြကို ၾကိဳက္တာ၊ မၾကိဳက္တာေျပာရမဲ့ ပါးစပ္ကို ပိတ္ခိုင္းထာတာအပါအဝင္ ပိတ္တာ-ဆို႔တာဟာ ေရာဂါဘဲ။ ဒီစာမွာ ေသြးျပန္ေၾကာ ပိတ္တာ ေရးပါမယ္။ အတိအက် ေျပာရရင္ ဟို အတြင္းထဲမွာရွိတဲ့ ေသြးျပန္ေၾကာေတြ ပိတ္တဲ့ေရာဂါပါ။
အေပၚယံမွာရွိတဲ့ ေသြးျပန္ေၾကာေတြမွာ ပိတ္ေနတာကို Superficial thrombophlebitis ေခၚတယ္။ အဆိုးၾကီး မဟုတ္ပါ။ Thrombophilia ေခၚတဲ့ ေမြးရာပါ ေရာဂါ ရွိသူမ်ားမွာ ေသြးခဲတတ္တယ္။ အမ်ိဳးထဲမွာ တေယာက္မက ျဖစ္တတ္တယ္။
လူမွန္-ေနရာမွန္ဆိုတဲ့ စကားလိုဘဲ လူ႔ေသြးက သူ႔ေနရာမွန္ျဖစ္တဲ့ ေသြးေၾကာထဲမွာေနရင္ မခဲဘူး။ အျပင္ထြက္ရရင္ ခဲသြားတယ္။ အဲဒါ အလြန္ေကာင္းတဲ့ အစီအမံျဖစ္တယ္။ ထိခိုက္မိလို႔ ေသြးထြက္ရင္ ကုိယ့္ဖါသာ ၾကက္ေျခနီလုပ္ျပီး၊ လက္နဲ႔ ဖိထားပါ။ ေသြးရဲ႕ခဲတတ္တဲ့ သတၲိေၾကာင့္ ေသြးတိတ္သြားတယ္။ မခဲရမဲ့ေနရာ ေသြးေၾကာထဲမွာ ခဲရင္ေတာ့ ဒုကၡေရာက္ရတယ္။ အမ်ားဆံုးျဖစ္တာကေတာ့ ေျခသလံုးနဲ႔ ေပါင္အတြင္းထဲမွာရွိတဲ့ ေသြးျပန္ေၾကာေတြမွာ ျဖစ္တယ္။ ေသြးခဲက ကြဲထြက္ျပီး၊ ဟုိဟုိဒီဒီ ေရာက္တတ္ေသးတယ္။ အေရးပါတဲ့ ေနရာျဖစ္တဲ့ အဆုပ္ကို သြားပိတ္တာဟာ ေရာဂါဆိုး တခု ျဖစ္ပါတယ္။ Pulmonary embolism (PE) လို႔ ေခၚတယ္။ ေသႏိုင္တယ္။
ခြဲစိတ္ခံထားရသူေတြမွာလဲ ျဖစ္လာတတ္တာမို႔ ဆရာဝန္ေတြက လူနာကို ခြဲစိတ္ျပီးေနာက္မွာ ဒါမ်ိဳး ျဖစ္မလာေအာင္ လုပ္ေပးၾကရတယ္။ ေနာက္အေၾကာင္းတရားေတြကေတာ့ ေသြးျပန္ေၾကာမွာ ဒဏ္ရာရလို႔၊ ေရာင္လာလို႔ နဲ႔ ခံႏိုင္ရည္ ျပႆနာ တခုခုျဖစ္လို႔ပါ။ ေသြးေလွ်ာက္တာ ေႏွးရင္လဲ ျဖစ္တတ္ေသးတယ္။ ေသြးက လိုတာထက္ပို ျပစ္ေနရင္လည္း ျဖစ္ခ်င္တယ္။ နာတာရွည္ လူမမာျဖစ္ရ၊ အိပ္ရာထဲ လွဲေနရ၊ ခရီးရွည္ အၾကာၾကီး သြားရတဲ့အခါမွာလဲ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။
ကင္ဆာေဆး၊ အီစထိုဂ်င္ပါတဲ့ ကုိယ္ဝန္တားေဆးေတြကလည္း ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ ကုိယ္ဝန္ေဆာင္ေနခ်ိန္နဲ႔ ေမြးျပီး ၁-၂ လ အတြင္းမွာ သတိထားပါ။ အမ်ိဳးသမီးမ်ားကို ေသြးဆံုးခ်ိန္မွာ ေပးရတတ္တဲ့ Estrogen ေဟာ္မုန္း ကလည္း ဒီေရာဂါမ်ိဳး ျဖစ္ေစတတ္တယ္။
အထဲက ေသြးျပန္ေၾကာမွာ ေသြးခဲေလးေတြ ရွိေနေပမဲ့ ဘာမွမခံစားရဘဲ ေနတတ္တယ္။ တခ်ိဳ႕တဝက္ ေလာက္မွာသာ ေရာဂါ လကၡဏာေပၚတယ္။ ျဖစ္တဲ့ေနရာမွာ ေရာင္လာ၊ ပူလာ၊ နာလာ၊ နီလာတယ္။ မနီဘဲ အေရာင္ ေျပာင္းလာတာမ်ိဳးလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ အေကြး-အဆန္႔ လုပ္ရင္ ပိုနာတယ္။ ၾကြက္တက္သလို ျဖစ္တယ္။ Pulmonary Embolism ဆိုတာ ျဖစ္ရင္ေတာ့ အသက္ရွဴရတာ ခက္လာ-နာလာတယ္။ ေခ်ာင္းဆိုးတဲ့အထဲ ေသြးပါလာမယ္။ အသက္ရွဴႏႈန္းေရာ ႏွလံုးခုန္ႏႈန္းပါ ျမန္လာတယ္။ အေရးေပၚေဆးရံုတက္ရလိမ့္မယ္။
ေရာဂါရွိေနတာကို Doppler Ultrasound ရိုက္ျပီး ေသျခာေအာင္လုပ္ရတယ္။ A D-Dimer test, Venography, (MRI) နဲ႔ (CT) scanning ေတြကိုပါ လုပ္တယ္။
ျဖစ္လာရင္ ကုတာကေတာ့ ခဲေနတဲ့ေသြးခဲ ပိုၾကီးမလာေစေအာင္၊ ေသးေသးေလးေတြ ကြဲထြက္ျပီး၊ တျခားေနရာေတြ မေရာက္ေစေအာင္ နဲ႔ ေနာက္ထပ္ မခဲေစေအာင္ လုပ္ေပးရတာပါ။ Anticoagulants ဆိုတဲ့ ေသြးမခဲေဆး၊ ေသြးက်ဲေဆးေတြ ေပးတယ္။ Warfarin နဲ႔ Heparin ေဆးေတြကို အသံုးမ်ားတယ္။ ကိုယ္ဝန္ ရွိတံုးျဖစ္သူေတြကိုေတာ့ Heparin ကိုသာ သံုးတယ္။ ၃ လ ကေန ၆ လအထိ ေဆးကုရတယ္။ ကိုယ္ဝန္နဲ႔ ခြဲစိတ္ရာကေန ျဖစ္သူေတြကိုေတာ့ ဒီေလာက္ၾကာစရာ မလိုဘူး။ ဒီေဆးေတြက ေသြးယိုတာ ျဖစ္တတ္ျပန္လို႔ သတိထား သံုးရတယ္။ Thrombin Inhibitors ဆိုတဲ့ ေဆးကေတာ့ ေသြးမခဲေအာင္ တားေဆးပါ။ Thrombolytics ေဆးကိုေတာ့ ေသြးခဲ ျမန္ျမန္ ေပ်ာ္ေစေအာင္ ေပးတယ္။
Thrombectomy ခဲေနတဲ့ေသြးကို ခြဲထုတ္ႏိုင္တယ္။ ေဆးေပးဘို႔ မသင့္ရင္ ဒါမွမဟုတ္ ေဆးေပးေနတာနဲ႔ မလံုေလာက္ရင္ Vena Cava Filter ဆိုတဲ့ အစစ္ကုိ သံုးႏိုင္တယ္။ Graduated Compression Stockings နဲ႔ compression hose ဆိုတဲ့ ေျခအိတ္ဆန္းကို စြပ္ထားခိုင္းတယ္။ အကိုက္အခဲေပ်ာက္-အဖ်ားက်-အေရာင္ေလွ်ာ့ေဆး Aspirin က ေသြးကိုက်ဲေစလို႔ ဒီေရာဂါမ်ိဳးမွာ အသံုးက်တယ္။ တခါျဖစ္ဘူးရင္ ထပ္ျဖစ္တတ္လို႔ ေရာဂါရွိေနသူဟာ ေဆးမွန္မွန္ စစ္ေနရတယ္။
ဒီေရာဂါ မျဖစ္ေအာင္ အၾကာၾကီး မရပ္ရသလို၊ အိ္ပ္ရာထဲမွာလဲ ရက္အၾကာၾကီး လွဲမေနရဘူး။ အိပ္ရာက မထႏိုင္သူမ်ား ေျခေထာက္ေတြ ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္ေပးရတယ္။ ဝလြန္းရင္လဲ ဒီေရာဂါ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ေတာင္ေပၚအျမင့္မွာ ေနရ၊ သြားရရင္ သတိထားရတယ္။ အသက္ၾကီးလာရင္ မေကာင္းတာေတြထဲမွာ ဒါလဲပါတယ္။ လူက ဖက္တီး၊ အသက္ကလည္း ၾကီးရင္ ခရီးမထြက္နဲ႔။ ေတာင္ေပၚသားမ်ား ႏိုင္ငံျခား သြားေနခ်င္ရင္ ႏွစ္ခါျပန္ စဥ္းစားပါေလ။
ေလယ်ာဥ္ေပၚမွာ ကုိယ္လက္လႈပ္ရွားေပးဘို႔ ဗီဒီယို နဲ႔ ျပေပးတာက ဒါမ်ိဳး မျဖစ္ေအာင္လို႔ပါ။ ေရ-အရည္ အမ်ားၾကီး ေသာက္ပါ။ အရည္ထဲမွာ အရက္နဲ႔ ေကာ္ဖီမ်ားတာ မပါဘူး။ အဝတ္အစားကို ၾကပ္ေနတာမ်ိဳး မဝတ္ရဘူး။ တင္းၾကပ္တဲ့ ဘာသာေရးအယူရွိတဲ့ တိုင္းျပည္က မိန္းကေလးမ်ား သူမ်ားႏိုင္ငံေတြသြားေတာ့ ေလယ်ာဥ္ေပၚေရာက္တာနဲ႔ အဖံုးေတြ အကာေတြ ခြါခ်ၾကတာက ဒီေရာဂါ မျဖစ္ေအာင္ေတာ့ ဟုတ္ပံုမရဘူး။ ဒါေပမဲ့ လွခ်င္တာက က်န္းမာေရးအရ (ေနာ္မယ္) ပါဘဲ။ Aisle တေလွ်ာက္ လူးလာေခါက္တံု လူလံုးျပသလို လုပ္တာက ေလယာဥ္မယ္ေလးေတြနဲ႔လဲ အျပန္အလွန္ ျပံဳးျပႏိုင္တာမို႔ ကိုယ္ေရာစိတ္ပါ က်န္းမာေရးနဲ႔ ညီညြတ္ေစပါတယ္။
https://www.youtube.com/watch?v=0QEo9QAqA3k&feature=youtu.be
Dr. တင့္ေဆြ