Stroke ဦးေႏွာက္ေသြးေၾကာေရာဂါ
ဆရာခင္ဗ်ာ အလွ်င္စလိုျဖစ္သည့္အတြက္ အမွားပါရင္ခြင့္လြွတ္ေပးပါခင္ဗ်ာ။ ၁၈-၁၁-၂၀၁၆ မနက္ ၃:၅၀ ၀န္းက်င္မွာ က်ေနာ့အကိုေတာ္စပ္သူ ေလျဖတ္သလိုလွုပ္မရ ၀ူး၀ူး၀ါး၀ါးျဖစ္လာသည့္အတြက္ ေဆးရံုႀကီးကိုပို႔ရပါတယ္။ ဦးေနွာက္ထဲ ေသြးယိုတယ္လို႔ scan မွာေပၚပါတယ္။ ထို႔ေႀကာင့္ေလျဖတ္ျခင္းျဖစ္သည္ဟုယူစႀကပါတယ္။ ဦးေနွာက္ ဘယ္ဘက္ျခမ္းတြင္ျဖစ္ျပီး ညာဘက္တျခမ္းလံုးလွုပ္မရနိင္ (ကိုယ္တျခမ္းေသသလိုျဖစ္ေနပါတယ္) အသက္က ၃၀ ၀င္းက်င္ အေသာက္အစား ေန႔စဥ္ရွိပါတယ္။ ေလာေလာဆယ္ ကိုယ္တျခမ္းေသသလိုျဖစ္ေနပါတယ္။ ေဆးရံူ ဆရာ၀င္မ်ားက ပိတ္ရက္ခံေနတဲ့အတြက္ တနလၤာေန႔မွ တခုခုသိရမယ္လို ့ေျပာပါတယ္။ ကနဦးဆရာတဦးမွ ခြဲစိက္ဆရာ မလိုေဆးေသာက္ရင္ရသည္ဟု ေျပာပါသည္။ သိလိုသည္မွာ ကိုယ္တျခမ္းေသေလျဖတ္ျခင္းအတြက္ တိတိက်က် ေမးမရသျဖင့္ မည္ကဲ့သို႔ျဖစ္နိင္မည္ အလားအလာနွင့္ အႀကံျပဳခ်က္မ်ား ေတာင္းခံျခင္းျဖစ္ပါသည္။ ၁ နာရီအတြင္း ေဆးရံုသို႔ေရာက္ပါသည္။ ျမန္မာစာအားနည္းခ်က္ရွိလွ်င္သည္းခံေပးပါဆရာ။ ဆရာေဒါက္တာတင့္ေဆြ က်န္းမာပါေစ။
ဆုေတာင္းေပးလို႔ ေက်းဇူးတင္ပါတယ္။ ယူဆလို႔သာေရးရတယ္။ ဆရာဝန္လို႔သာ ေရးရတယ္။ ဝန္းက်င္လို႔သာ ေရးရတယ္။ ခြဲစိတ္စရာလို႔ ေရးရတယ္။ ျဖစ္တဲ့သူအသက္ကိုေနာက္မွေရးလို႔ ေမးခြန္းကိုထပ္ဖတ္ရတယ္။ အခ်ိန္ပိုကန္ေစတယ္။ ေမးနည္းစည္းကမ္းမွာ အသက္-က်ား-မ အရင္ဆံုးေရးဘို႔ ထည့္ထားတယ္။
ေလျဖတ္တာလို႔ေခၚတဲ့ Stroke (စထုပ္ခ္) ကို ဦးေႏွာက္ေသြးေၾကာေရာဂါ Cerebrovascular accident (CVA) လို႔ ေခၚတယ္။ ေရာဂါအမ်ိဳးအစားအရ Cerebral infarction ေသြးေၾကာပိတ္ျခင္း၊ Cerebral hemorrhage ေသြးယိုျခင္းနဲ႔ Ischemic stroke ေသြးမဝလို႔ေလျဖတ္ျခင္းစသျဖင့္ ေခၚတယ္။ Brain attack လို႔လဲေခၚတယ္။
လြန္ခဲ့တဲ့ အႏွစ္ ၃ဝ အတြင္း ပိုအျဖစ္မ်ားလာတယ္။ ၉၅% ဟာ အသက္ ၄၅ ႏွစ္ေက်ာ္သူေတြ ျဖစ္တယ္။ ၃ ပံု ၂ ပံုက ၆၅ ႏွစ္ေက်ာ္သူေတြ ျဖစ္တယ္။ မိသားစုထဲမွာ တေယာက္မကျဖစ္တာ ေတြ႔ရတယ္။ ေယာက္်ားေတြက မိန္းမေတြထက္ ျဖစ္ႏွဳန္းမွာ ၂၅% ပိုပါတယ္။ အမ်ိဳးသမီးေတြက ေသဆံုးတာမွာ ၆ဝ% ရွိတယ္။ ဒါဟာ အမ်ိဳးသမီးေတြက သက္တမ္း ပိုရွည္ၾကတာနဲ႔ ေသြးဆံုးတာေတြနဲ့ ဆက္စပ္ႏိုင္တယ္။ ကင္ဆာ၊ နာတာရွည္ ေက်ာက္ကပ္ေရာဂါ-အဆစ္နာေရာဂါ ရွိေနသူေတြ၊ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္နဲ့ ကေလးဖြါးျပီးသူေတြမွာ ပိုျဖစ္တယ္။
ေရာဂါလကၡဏာေတြ မေပၚေပမဲ့ ဦးေႏွာက္ကိုေတာ့ ထိခိုက္ ပ်က္စီးေနတာကိုေခၚတယ္။ ၁၉၉၈ ေလ့လာမႈတခုအရ အေမရိကားမွာ လူေပါင္း ၁၁ သန္း Stroke ျဖစ္တယ္။ ၇၇ဝဝဝဝ ေယာက္ဟာ Silent strokes ျဖစ္ၾကတယ္။ MRI လုပ္မွ အထဲမွာ Infarcts ေသြးခဲ ဒါမွမဟုတ္ Hemorrhages ေသြးယိုေနတာကိ ုသိရတယ္။ ခံစားျပီးျဖစ္တာထက္ ၅ ဆပိုတယ္။ အသက္ၾကီးရင္ ပိုျဖစ္တယ္။ Cryptogenic ဆိုုတာ ဘာလို႔လဲ မသိဘဲ ျဖစ္တာကို ေခၚတယ္။ ၃ဝ-၄ဝ% ရွိတယ္။
စိတ္ဖိအားမ်ားျခင္းနဲ႔ အရက္ေသာက္ျခင္းေတြဟာ ေယာက္်ားေတြအတြက္ (စထုပ္) ေခၚတဲ့ ဦးေႏွာက္ေသြးေၾကာ ရုတ္တရက္ မေတာ္တဆေရာဂါကို ျဖစ္ေစတဲ့အဓိကအေၾကာင္းရင္းေတြ ျဖစ္ၾကတယ္။ အိႏၵိယႏိုင္ငံမွာ (စထုပ္) ရတဲ့လူနာေပါင္း ၂၉ဝ (ေယာက္်ား ၂၁ဝ + မိန္းမ ၈ဝ) ကို ေလ့လာခဲ့ရာကေန ေတြ႔ရွိရတာ ျဖစ္တယ္။ ေယာက္်ားေတြမွာ စိတ္ဖိအားမ်ားျခင္း (၁၈႕၆%)၊ အရက္ေသာက္ျခင္း (၁၄႕၈%)၊ ေရာဂါပိုးဝင္ျခင္း (၉%)၊ ေဒါသစိတ္ျဖစ္ျခင္း (၃႕၃%)၊ ေကဖင္းေသာက္မ်ားျခင္း (၈႕၆%)၊ လိင္နဲ့ပတ္သက္ျခင္း (၂႕၄%) ေၾကာင့္ျဖစ္ၾကတယ္။ မိန္းမေတြမွာ စိတ္ဖိအားမ်ားျခင္း (၁၅%)၊ ေဒါသစိတ္ျဖစ္ျခင္း (၆႕၃%)၊ ေရာဂါပိုးဝင္ျခင္း (၆႕၃%)၊ ေကဖင္း ေသာက္မ်ားျခင္း (၅%) နဲ့ ခြဲစိတ္ကုသရျခင္း (၃႕၈%) ျဖစ္ၾကတယ္။ ေကဖင္းဆိုတာ ေကာ္ဖီ၊ လက္ဖက္ရည္၊ ကိုလာစတဲ့အရည္ေတြျဖစ္တယ္။ အရင္က အသက္ၾကီးမွ ျဖစ္တာမ်ားေပမဲ့ အခု အသက္ငယ္သူေတြမွာလဲ ျဖစ္လာေနတယ္။ စိုးရိမ္စိတ္မ်ားတာ၊ စိတ္ဖိအားမ်ားတာနဲ႔ ေၾကာက္စိတ္ေတြျဖစ္လာျပီးေနာက္ ဒီေရာဂါျဖစ္လာၾကတတ္တယ္။
ဦးေႏွာက္ကို ေပးပို႔ေနတဲ့ ေသြးေၾကာလမ္းေၾကာင္းမွာ တခုခုမွားသြားရင္ ျဖစ္လာေစတယ္။ ဦးေႏွာက္က ေသြးမရတာကို စကၠန္႔ပိုင္းထက္ပိုျပီး မခံႏိုင္ဘူး။ ဦးေႏွာက္ (ဆဲလ္) ေတြ ေသကုန္တယ္။ ထိခိုက္မႈဟာ ရာသက္ပန္ ျဖစ္တယ္။ အဓိက ၂ မ်ိဳးရွိတယ္။ (၁) ေသြးခဲေလးကေန က်ဥ္းေနတဲ့တဲ့ ေသြးလႊတ္ေၾကာထဲမွာ ပိတ္ေနတာေၾကာင့္ ျဖစ္တာကို Thrombotic stroke ေခၚတယ္။ (၂) ကိုယ္ခႏၶာရဲ႕တျခားေနရာေတြမွာရွိေနတဲ့ ေသြးခဲက ကြဲထြက္ျပီး ဦးေႏွာက္ဆီကို ေရာက္လာတာေၾကာင့္ ျဖစ္တာကို Embolic stroke လို႔ေခၚတယ္။
ေရာဂါျဖစ္ႏိုင္ေျခရွိသူေတြကေတာ့ ေသြးတိုးေရာဂါ၊ ႏွလံုးခုန္မမွန္တာ၊ ဆီးခ်ိဳ၊ မိသားစုထဲမွာ အဲလိုျဖစ္သူရွိတာ၊ (ကိုလက္စေထာ) မ်ားေနတာ၊ အသက္ၾကီးလာတာ၊ ၅၅ ႏွစ္ေက်ာ္တာ၊ အသားမည္းျဖစ္တာ၊ ႏွလံုးေရာဂါလဲရွိေနမယ္၊ ေျခေထာက္ပိုင္းကို ေသြးေၾကာေတြက က်ဥ္းလို႔ ေသြးေလွ်ာက္တာလဲ ေႏွးမယ္ဆိုရင္၊ လူအဝလြန္သူေတြ၊ အရက္ေသစာ အေသာက္မ်ားသူေတြ၊ အငန္နဲ႔ အဆီစား မ်ားသူေတြ၊ ေဆးလိပ္ ေသာက္သူေတြ၊ (ကိုကိန္း) နဲ႔ တားျမစ္တားတဲ့ ေဆးေတြကို သံုးသူေတြ၊ အသက္ ၃၅ ႏွစ္ေက်ာ္ျပီး ကိုယ္ဝန္တားေဆး သံုးသူအမ်ိဳးသမီးေတြလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
ေသြးခဲေၾကာင့္ျဖစ္တာမွာ ၂ မ်ိဳးရွိတယ္။ ေသြးလႊတ္ေၾကာၾကီးေရာဂါနဲ့ Sickle cell anemia ေသြးအားနည္းေရာဂါကေန ျဖစ္ေစတယ္။ ေသြးလႊတ္ေၾကာေတြကို လာပိတ္ေစႏိုင္တာက အဆီခဲ၊ (ကိုလက္စေထာ) နဲ့ ကင္ဆာ (ဆဲလ္) ေတြ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ Infectious endocarditis ႏွလံုးေရာဂါကေန လာတာမ်ိဳးကေနလဲ ျဖစ္တယ္။ Atrial fibrillation ႏွလံုးေရာဂါကေန ျဖစ္တာမ်ားတယ္။ Atrial or ventricular septal defect ႏွလံုးေရာဂါေတြကေနလဲ လာမယ္။ Deep vein thrombosis အတြင္းထဲမွာရွိတဲ့ ေသြးျပန္ေၾကာထဲကေနလဲ လာႏိုင္တယ္။ အဆို႔ရွင္ အတုတပ္ထားတဲ့ ႏွလံုးကေသြးခဲဟာ ဦးေႏွာက္ကို လာပိတ္တာလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ အဲလို တျခားေနရာက လာတာမ်ိဳး အတြက္ လာရင္းေရာဂါကိုပါ ကုသရမယ္။
ေသြးေၾကာက်ဥ္းရာကေနျဖစ္ရင္ Atherosclerotic plaque (ပလိပ္) ေခၚတဲ့ Sticky substance ခပ္ေစးေစးအရာ ျဖစ္လာတယ္။ ဦးေႏွာက္ထဲက ေသြးလႊတ္ေၾကာေလးေတြ အားနည္းလာရင္ ေပါက္ထြက္ႏိုင္တယ္။ ေသြးယိုထြက္ျပီး Hemorrhagic stroke ျဖစ္မယ္။
ဦးေႏွာက္ရဲ႕ ဘယ္ေနရာမွာ ျဖစ္သလဲအေပၚ မူတည္တယ္။ တခ်ိဳ႕မွာ ျဖစ္တာမသိဘဲ ေနတတ္တယ္။ ျဖစ္တာက ရုတ္တရက္ဘဲ။ ျဖစ္စ ၁ ရက္ ၂ ရက္မွာ ျဖစ္လိုက္ ေပၚလိုက္လဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ပဌမဆံုး အၾကိမ္က ခံစားရတာ အျပင္းထန္ဆံုးဘဲ။ ဒါေပမဲ့ေနာက္ျဖစ္ရင္ ဆိုးဆိုးလာေတာ့မယ္။ ေခါင္းကိုက္မယ္။ ရုတ္တရက္ျဖစ္မယ္။ ပက္လက္လွဲခ်ိန္ ျဖစ္တယ္။ အိပ္ရာကေန ႏိုးလာမယ္။ အေနအထား ေျပာင္းတာနဲ့ ပိုဆိုးမယ္။ ေခါင္းမူးေနမယ္၊ အိပ္ခ်င္ေနမယ္၊ သတိမေကာင္းျဖစ္မယ္၊ သတိလစ္မယ္၊ နားေကာင္းေကာင္း မၾကားျဖစ္မယ္၊ အရသာ မေကာင္း ျဖစ္မယ္၊ စိတ္ရႈတ္ေထြးေနမယ္၊ နာတာ-ထိတာ-ဖိတာကို ခံစားမႈ၊ အပူ-အေအးသိတာ အရင္လိုမဟုတ္ျဖစ္မယ္၊ အမ်ိဳရခက္မယ္၊ စာအေရးရ အဖတ္ရခက္မယ္၊ ဆီး-ဝမ္းအသြားရ အထိန္းရခက္မယ္၊ ကိုယ္ကို ထိန္းမတ္လို႔ မရျဖစ္မယ္၊ အျပန္အလွန္ထိန္းညွိ မေကာင္းျဖစ္မယ္၊ မ်က္ႏွာ-ေျခ-လက္ ၾကြက္သားေတြ အားနည္းမယ္ (တဘက္ထဲျဖစ္တာ မ်ားတယ္)၊ ထံု-က်င္ေနမယ္ (တဘက္ထဲျဖစ္တာ မ်ားတယ္)၊ ကိုယ္ကို မထိန္းႏိုင္တာ၊ လမ္းမေလွ်ာက္ႏိုင္ျဖစ္မယ္။ ကိုယ္တျခမ္း ေလျဖတ္တယ္လို႔ ေခၚတယ္။ စိတ္လႈတ္ရွားမႈ-စိတ္ပံုစံ ေျပာင္းမယ္၊ စကားေျပာရခက္မယ္၊ သူမ်ားေျပာတာကို နားမလည္ျဖစ္မယ္၊ မ်က္ခြံေအာက္က်ေနမယ္၊ မ်က္စိကို လႈတ္မရဘူး၊ သူငယ္အိမ္ဟာ အလင္းေရာင္ကို တုန္႔ျပန္တာ ေႏွးမယ္၊ မ်က္စိ အၾကည့္ရခက္မယ္၊ ႏွလံုးခုန္-အသက္ရွဴ မမွန္တာ၊ ေခါင္းကို တဖက္ဖက္ကို ေကာင္းေကာင္းလွည့္မရတာ၊ လွ်ာကိုေကာင္းေကာင္း အသံုးမခ်ႏိုင္ဘူး၊ မွတ္ဥာဏ္ေလွ်ာ့မယ္။
စစ္ေဆးမႈေတြ
1. Angiogram လုပ္ရင္ ဦးေႏွာက္ထဲမွာ ေသြးေၾကာပိတ္ေနတာ၊ ေသြးယိုေနတာ ျမင္ရမယ္။
2. Carotid duplex (Ultrasound) ရိုက္ရင္ လည္ပင္းက Carotid arteries ေသြးလႊတ္ေၾကာ က်ဥ္းေနတာ ျမင္ရမယ္။
3. CT Scan of the brain နဲ့ MRI Scan of the brain ေတြလုပ္ႏိုင္တယ္။
4. MRA နဲ့ CT angiography လုပ္ရင္ ဦးေႏွာက္ထဲက ေသြးလႊတ္ေၾကာေတြ ပံုမွန္မဟုတ္တာ ျမင္ရမယ္။
5. Bleeding time, Blood cholesterol and sugar, Blood clotting tests, CBC နဲ့ ECG ေတြလဲ လုပ္ႏိုင္တယ္။
ဘယ္လိုကုသမလဲ
တကယ့္အေရးေပၚျဖစ္တယ္။ ေဆးရံုတက္ ကုသရမယ္။ အမ်ားဆံုး လူနာေတြဟာ ၃ နာရီအတြင္း ေရာက္ၾကတယ္။ ေသြးခဲေၾကာင့္ ျဖစ္တာဆိုရင္ Thrombolytic therapy ေသြးခဲေက်ေဆး ခ်က္ခ်င္း ေပးရတယ္။ လူတိုင္းကိုေတာ့ မေပးရပါ။ ေရာဂါလကၡဏာစျပီး ၃ နာရီအတြင္းဆို ေပးႏိုင္တယ္။ ေသြးခဲလို႔ မဟုတ္ဘဲ ေသြးယိုလို႔ ျဖစ္ေနခ်ိန္ဆိုရင္ ဒီေဆးေၾကာင့္ ပိုဆိုးေစမယ္။
ေသြးခဲေၾကာင့္ျဖစ္တာအတြက္ Blood thinners ေသြးက်ဲေဆးျဖစ္တဲ့ Heparin or Warfarin (Coumadin) ေဆးကိုလဲ သံုးတယ္။ Aspirin နဲ့ Clopidogrel (Plavix) ေတြကိုလဲ ေပးႏိုင္တယ္။ ေသြးခဲပိတ္လို႔ျဖစ္ရင္ အခ်ိန္လဲ မီမယ္ဆိုရင္ Thrombolysis ေသြးခဲကို ေခ်ဖ်က္နည္းနဲ့ Thrombectomy ခြဲစိတ္နည္းေတြလုပ္ႏိုင္တယ္။ ေဆးေပးနည္းမွာ Aspirin, Clopidogrel, Dipyridamole ေဆးေတြကို ေသြးမႈံေတြစုျပီး ေသြးမခဲေအာင္ လုပ္ေပးႏိုင္တယ္။ Thrombolysis ေဆးနဲ့ ေသြးခဲကိုေခ်ဖ်က္နည္းလုပ္တယ္။ (tPA) ေဆးမ်ိဳးသုံးတယ္။ ခ်က္ခ်င္းျဖစ္တာအတြက္ သံုးသင့္-မသင့္ အယူအဆ မတူၾကဘူး။
ေသြးယိုတာအတြက္ ခြဲစိတ္နည္း သံုးလို႔ရတာလဲရွိတယ္။ လည္ပင္း-ေသြးလႊတ္ေၾကာကို ခြဲစိတ္ရတာလဲ ရွိတယ္။ Mechanical thrombectomy စက္သံုးနည္းကို ခ်က္ခ်င္းျဖစ္တာအတြက္သံုးတယ္။ ေပါင္ျခံကေသြးလႊတ္ေၾကာထဲကို Catheter ပိုက္ငယ္ေလးတခု ဦးေႏွာက္ ေသြးေပးစနစ္ထဲအထိ ထိုးသြင္းရတယ္။ Corkscrew-like device ကိရိယာေလးကေန ေသြးခဲကို စုပ္ယူေစမယ္။ Angioplasty and stenting နည္းဆိုတာကလဲ ခ်က္ခ်င္း ျဖစ္တာကို သံုးတယ္။
ေခါင္းထဲမွာ ေသြးယိုတာျဖစ္ရင္ Neurosurgical evaluation ေလ့လာမႈေတြ လုပ္ရမယ္။ ေသြးယိုတဲ့ အေၾကာင္းကို ရွာျပီး ကုသရမယ္။ ခြဲစိတ္တာ သိပ္မလိုတတ္ဘူး။ ေသြးတိုး ရွိေနခ်ိန္မွာ ေသြးက်ေဆး ေပးရတယ္။ တခ်ိဳ႕က အစာအာဟာရနဲ႔ အရည္ျဖည့္ေပးဘို႔ လိုမယ္။
ေဆးကုတာအျပင္ (ဖီဇီကယ္သာရာပီ)၊ စကားေျပာနည္း၊ လုပ္ငန္းဆိုင္ရာ ကုသနည္း၊ အစာမ်ိဳနည္းေတြလဲ လိုႏိုင္တယ္။ ေရရွည္အတြက္ ဆက္လုပ္ေပးရတယ္။ ျပန္ျပီး နလံထေရးနဲ့ ေနာင္မျဖစ္ေအာင္အတြက္ လုပ္ရတယ္။
ေနာက္ဆက္တြဲ ျဖစ္ႏိုင္တာေတြကေတာ့ အစားအေသာက္ေတြ အသက္ရွဴလမ္းထဲေရာက္တာ၊ ဥာဏ္ သံုးရတဲ့အလုပ္ ခ်ိဳ႕ယြင္းတာ၊ လိမ့္က်တာ၊ မလႈတ္ရွားႏိုင္တာ၊ ကိုယ္တျခမ္း၊ တခ်ိဳ႕ေနရာေတြ ေလျဖတ္တာ၊ ၾကြက္သားေတြ ေတာင့္တင္းေနတာ၊ အစာအာဟာရ မျပည့္ဝတာ၊ ဖိအားဒဏ္ေၾကာင့္ အနာျဖစ္တာ၊ စကား ေကာင္းေကာင္းမေျပာႏိုင္တာ၊ နားမလည္တာ၊ ေတြးေတာတာ၊ အာရံုစိုက္တာ အားနည္းတာ။
ေရာဂါလကၡဏာေတြ ဆင္တူတိုင္းေတာ့ Stroke မဟုတ္ပါ။ Brain tumor ဦးေႏွာက္ကင္ဆာ၊ Subdural hematoma ဦးေႏွာက္အဖံုးလႊာေအာက္မွာရွိတဲ့ေသြးခဲ၊ ဗက္တီးရီးယား၊ မိႈကေနျဖစ္ေစတဲ့ ဦးေႏွာက္ထဲမွာ ျပည္တည္နာ၊ ဗိုင္းရပ္စ္ ဦးေႏွာက္ေရာင္ေရာဂါ၊ တခ်ိဳ႕ေဆးေတြ မ်ားသံုး-ေပးတာ၊ Sodium, Calcium, Glucose ဓါတ္ဆားေတြ နည္းသြားတာေတြကေန ခပ္ဆင္ဆင္ ျဖစ္တတ္တယ္။
ဒုတိယအၾကိမ္ ထပ္မျဖစ္ေအာင္ -
1. Anticoagulation ေသြးမခဲေဆးနည္း သံုးတယ္။ Non-valvular atrial fibrillation ျဖစ္ေနသူေတြဆိုရင္ ဒီနည္းေၾကာင့္ ၆ဝ% သက္သာေစႏိုင္တယ္။ Antiplatelet agents ကေန ၂ဝ% ေလွ်ာ့နည္းေစမယ္။ Embolic stroke ျဖစ္တာကို Anti-coagulation ေစာေစာေပးလို႔ ေဘးျဖစ္ေစႏိုင္တာကိုလဲ ေထာက္ျပထားတယ္။
2. Carotid stenosis ျဖစ္ေနရင္ Carotid endarterectomy ခြဲစိတ္ေပးတာကလဲ အက်ိဳးမ်ားေစမယ္။
3. ေဆးလိပ္မေသာက္ပါနဲ့၊ (ကိုလက္စေထာ) ထိန္းပါ၊ ေသြးတိုးထိန္းပါ၊ ဆီးခ်ိဳထိန္းပါ၊ ကိုယ္လက္ေလ့က်င့္ခန္း ပံုမွန္ တေန႔ နာရီဝက္လုပ္ပါ၊ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ထိန္းပါ၊ အရက္ျဖတ္ပါ-ေလွ်ာ့ပါ၊ မူးယစ္ေဆးဝါး ျဖတ္ပါ၊
4. အစာအဟာရ မွ်တျပည့္စံုပါေစ။ အသီး-အရြက္၊ အသီးအႏွံစားပါ၊ အဆီး-အခ်ိဳ-အငန္ ေလွ်ာ့စားပါ၊ အဆီလြတ္အသား စားပါ၊ ႏို႔ထြက္အစာေတြ ေလွ်ာ့ပါ၊ ဆိုင္ဝယ္စား အစာေတြ သတိထားပါ၊ Saturated fat, Partially-hydrogenated နဲ့ Hydrogenated fats ေတြ သတိထားပါ။
5. ကိုယ္ဝန္-တားေဆးသံုးရင္ ဆရာဝန္ကို တိုင္ပင္ပါ၊
အလားအလာ
အမ်ိဳးအစား၊ ဘယ္ေလာက္ပ်က္စီးသြားခဲ့သလဲ၊ ဘယ္ေနရာေတြကို ထိခိုက္သြားသလဲ၊ ေဆးကုသမႈကို ဘယ္ေလာက္ျမန္ျမန္ ရခဲ့သလဲ ဆိုတာေတြအေပၚ မူတည္ျပီး လံုးဝေကာင္းတာနဲ႔ တခ်ိဳ႕အလုပ္ေတြ ျပန္မေကာင္းႏိုင္ေတာ့တာ ျဖစ္တယ္။ တဝက္မက လူနာေတြဟာ အိမ္မွာတင္ေနႏိုင္ျပီး အေတာ္ျပန္လုပ္ႏိုင္ၾကတယ္။ Ischemic stroke ျဖစ္သူေတြက Hemorrhagic stroke ျဖစ္သူေတြထက္ ကံေကာင္းၾကတယ္။ ဒုတိယအၾကိမ္ ထပ္ျဖစ္တာဟာ ပဌမအၾကိမ္ေနာက္ လနဲနဲအၾကာမွာ ျဖစ္တတ္တယ္။ Disability မသန္မစြမ္းျဖစ္တာ ၇၅% ရွိတယ္။ ရုပ္ပိုင္း၊ စိတ္ပိုင္း၊ ထိခိုက္ေစမယ္။ Post stroke depression စိတ္ဓါတ္က်တာ ၃ဝ-၅ဝ% မွာ ခံစားရမယ္။ Emotional lability ခံစားမႈအားနည္းသြားတာ ၂ဝ% မွာ ျဖစ္ေစတယ္။ Seizures တက္တတ္တာကို ၁ဝ% မွာ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
ေဒါက္တာတင့္ေဆြ