** #အသည္းကင္ဆာမျဖစ္ေအာင္ကာကြယ္ျခင္း **
==================
==================
အသည္းကင္ဆာသည္ အသည္းဆဲလ္မ်ားမွ စတင္ျဖစ္ေပၚေသာကင္ဆာျဖစ္ပါတယ္။ အသည္းဟာ ေဘာလံုးတစ္လံုးစာအရြယ္ရွိၿပီး ၀မ္းဗိုက္ညာဘက္ပိုင္းတြင္တည္ရွိပါတယ္။ အျဖစ္အမ်ားဆံုး အသည္းကင္ဆာသည္ hepatocellular carcinoma ျဖစ္ၿပီး hepatocytes ဟုေခၚသည့္ အသည္းဆဲလ္မ်ားမွ စတင္ျဖစ္ပြားလာျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ အသည္းရွိ အျခားဆဲလ္မ်ားမွ ကင္ဆာျဖစ္ႏိုင္ေသာ္လည္း ျဖစ္ပြားမႈ နည္းပါးေၾကာင္း ေတြ႔ရွိရပါတယ္။ ခႏၶာကိုယ္ရွိ အျခားေနရာမ်ားတြင္ျဖစ္ၿပီးမွ အသည္းသို႔ေရာက္လာပါက Metastatic cancer ဟုေခၚပါတယ္။
ျဖစ္ပြားရေသာအေၾကာင္းရင္း
အသည္းကင္ဆာ ျဖစ္ပြားရျခင္းအေၾကာင္းရင္း အမ်ားစုအား ရွင္းလင္းစြာမသိရပါ။ အခ်ဳိ႕ကိုသာ ေသခ်ာသိရွိထားပါတယ္။ ဥပမာ - အသည္းေရာင္ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးအခ်ဳိ႕ နာတာရွည္ျဖစ္ပြားပါက အသည္းကင္ဆာ ျဖစ္ႏိုင္သည္။ အသည္းဆဲလ္မ်ား၏ DNA အတြင္းအေျပာင္းအလဲ (mutation) ျဖစ္ပါက အသည္းကင္ဆာ ျဖစ္ပြားပါတယ္။
အသည္းကင္ဆာျဖစ္ႏိုင္ေျခရွိသူမ်ား
အသည္းကင္ဆာျဖစ္ႏိုင္ေျခကို မ်ားေစေသာ အခ်က္မ်ားမွာ-
1) HBV (သို႔) HCV နာတာရွည္ျဖစ္ျခင္း - အသည္းေရာင္အသား၀ါ B ဗိုင္းရပ္စ္(သို႔) C ဗိုင္းရပ္စ္တို႔သည္ အသည္းကင္ဆာျဖစ္ပြား ႏႈန္းကိုျမင့္ေစပါတယ္။
2) အသည္းေျခာက္ေရာဂါ - ဤေရာဂါေၾကာင့္ အသည္းတြင္အမာရြတ္မ်ားျဖစ္ေစၿပီး အသည္းကင္ဆာ ျဖစ္ပြားႏႈန္းျမင့္ေစပါတယ္။
3) မ်ဳိး႐ိုးလိုက္ေသာ အသည္းေရာဂါမ်ား - Hemochromatosis နဲ႔ Wilson’s disease ကဲ့သို႔ ေရာဂါမ်ားေၾကာင့္ အသည္းကင္ဆာျဖစ္ပြားမႈႏႈန္း ျမင့္မားလာပါတယ္။
4) ဆီးခ်ဳိ - ဆီးခ်ဳိေရာဂါရွိသူမ်ားသည္ သာမန္လူမ်ားထက္ အသည္းကင္ဆာျဖစ္ပြားႏႈန္းျမင့္မားပါတယ္။
5) အသည္းအဆီဖံုးျခင္း - အသည္းကို အဆီမ်ားဖံုးလာပါက ကင္ဆာျဖစ္ႏႈန္းလည္းျမင့္မားလာပါတယ္။
6) Aflatoxins ႏွင့္ထိေတြ႕ျခင္း - နည္းစနစ္မွန္ကန္စြာ သိုေလွာင္ထားျခင္းမရွိေသာ အသီးအႏွံမ်ား တြင္ ေပါက္တတ္ေသာ မိႈမ်ားမွ Aflatoxins ဟုေခၚေသာ ဓာတ္တစ္မ်ိဳး ထြက္လာပါတယ္။ ေျပာင္း၊ ေျမပဲႏွင့္ ငရုပ္သီးမႈန္႔ တို႔တြင္ေတြ႕ရမ်ားၿပီး အစားအေသာက္ျပဳလုပ္ရာ၌ ပါ၀င္သြားတတ္ပါတယ္။ အာဖရိကႏွင့္ အာရွတို႔တြင္ Aflatoxin ကိုအမ်ားဆံုး ေတြ႕ရပါတယ္။
7) အရက္အလြန္အကၽြံေသာက္ျခင္း - ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာအရက္ကို အလြန္အကၽြံေသာက္ပါက အသည္းပ်က္စီး၍ အသည္းကင္ဆာျဖစ္ပြားႏႈန္းကို ျမင့္မားေစပါတယ္။
8) အ၀လြန္ျခင္း - အ၀လြန္ျခင္းေၾကာင့္လည္း အသည္းကင္ဆာျဖစ္ပြားႏႈန္းကို ျမင့္မားေစပါတယ္။
ေရာဂါလကၡဏာမ်ား
အမ်ားအားျဖင့္ အသည္းကင္ဆာအေစာပိုင္းတြင္ ေရာဂါလကၡဏာျပေလ့မရွိပါ။ ေရာဂါ လကၡဏာျပသလာပါက ေတြ႕ရေလ့ရွိသည္မ်ားမွာ
1) ကိုယ္အေလးခ်ိန္ေလ်ာ့က်ျခင္း
2) အစားအေသာက္ပ်က္ျခင္း
3) ၀မ္းဗိုက္အေပၚပိုင္းေအာင့္ျခင္း
4) မူးေ၀ေအာ့အန္ျခင္း
5) အားနည္း၍ပင္ပန္းျခင္း
6) ၀မ္းဗိုက္အတြင္း ေရာင္ရမ္းျခင္း
7) အသား၀ါျခင္း
8) အျဖဴေရာင္၀မ္းမ်ားသြားျခင္း တို႔ျဖစ္ပါတယ္။
အသည္းကင္ဆာ အဆင့္ 4 ဆင့္
Stage I - အသည္းထဲတြင္ ကင္ဆာအက်ိတ္တစ္ခုသာရွိၿပီး အသည္းတြင္းရွိ ေသြးေၾကာမ်ား၊ အနီးရွိ ျပန္ေရေၾကာအက်ိတ္မ်ား(Lymph nodes) မ်ားႏွင့္ အေ၀းရွိ အျခားကိုယ္တြင္း အဂၤါအစိတ္အပိုင္းမ်ားသို႔ ကင္ဆာ ဆဲလ္မ်ား ပ်ံ႕ႏွ႔ံေသးျခင္းမရွိပါက Stage I ဟုသတ္မွတ္ပါတယ္။
Stage II - ကင္ဆာအက်ိတ္တစ္ခုသာရွိေသာ္လည္း ၎အက်ိတ္သည္ အသည္းတြင္းရွိ ေသြးေၾကာ မ်ားအတြင္းသို႔ပါ ထိုးေဖာက္၀င္ေရာက္ေနၿပီး အနီးရွိ ျပန္ေရေၾကာအက်ိတ္မ်ား (Lymph nodes) မ်ားႏွင့္ အေ၀းရွိ အျခားကိုယ္တြင္းအဂၤါအစိတ္အပိုင္းမ်ားသို႔ ကင္ဆာဆဲလ္မ်ား ပ်ံ႕ႏွ႔ံေသးျခင္းမရွိပါက Stage II ဟုသတ္မွတ္ ပါတယ္။ (သို႔)
- အသည္းထဲတြင္ ကင္ဆာအက်ိတ္မ်ားစြာရွိၿပီး ၎အက်ိတ္မ်ားသည္ 5cm (2 လက္မ) ႏွင့္ေအာက္ငယ္ျခင္း၊ အနီးရွိ ျပန္ေရေၾကာအက်ိတ္မ်ား(Lymph nodes) မ်ားႏွင့္ အေ၀းရွိ အျခားကိုယ္တြင္း အဂၤါအစိတ္အပိုင္းမ်ားသို႔ ကင္ဆာဆဲလ္မ်ား ပ်ံ႕ႏွ႔ံေသးျခင္းမရွိပါက Stage II ဟုသတ္မွတ္ပါတယ္။
Stage III A - အသည္းထဲတြင္ ကင္ဆာအက်ိတ္တစ္ခုထက္ပိုရွိေနၿပီး ၎တို႔ထဲမွ အနည္းဆံုး တစ္ခုသည္ 5cm (2လက္မ) ထက္ပိုႀကီးေနၿပီး အနီးရွိ ျပန္ေရေၾကာအက်ိတ္မ်ား (Lymph nodes) မ်ားႏွင့္ အေ၀းရွိ အျခား ကိုယ္တြင္းအဂၤါအစိတ္အပိုင္းမ်ား သို႔ ကင္ဆာဆဲလ္မ်ား ပ်ံ႕ႏွ႔ံေသးျခင္းမရွိပါက Stage III A ဟုသတ္မွတ္ပါတယ္။
Stage III B - အသည္းထဲတြင္ ကင္ဆာအက်ိတ္တစ္ခုထက္ပိုရွိေနၿပီး ၎တို႔ထဲမွ အနည္းဆံုး တစ္ခုသည္ အသည္း၏အဓိကေသြးေၾကာအတြင္းသို႔ပါ ထိုးေဖာက္၀င္ေရာက္ေနၿပီး အနီးရွိ ျပန္ေရေၾကာအက်ိတ္မ်ား (Lymph nodes) မ်ား ႏွင့္ အေ၀းရွိ အျခားကိုယ္တြင္းအဂၤါအစိတ္ အပိုင္းမ်ားသို႔ ကင္ဆာဆဲလ္မ်ား ပ်ံ႕ႏွ႔ံေသးျခင္းမရွိပါက Stage III B ဟုသတ္မွတ္ပါတယ္။
Stage III C - ကင္ဆာအက်ိတ္သည္ အသည္း၏ ကပ္လ်က္တြင္ရွိေသာ ကိုယ္တြင္းအဂၤါအစိတ္အပိုင္းတစ္ခုခု သို႔ပါ ထိုးေဖာက္၀င္ေရာက္ေနၿပီး အနီးရွိ ျပန္ေရေၾကာ အက်ိတ္မ်ား (Lymph nodes) မ်ားႏွင့္ အေ၀းရွိ အျခား ကိုယ္တြင္းအဂၤါအစိတ္အပိုင္းမ်ားသို႔ ကင္ဆာဆဲလ္မ်ား ပ်ံ႕ႏွ႔ံေသးျခင္းမရွိပါက Stage III C ဟုသတ္မွတ္ပါတယ္။ (သို႔)
- ကင္ဆာအက်ိတ္သည္ အသည္း၏ အျပင္ဘက္အလႊာအထိပါ ေရာက္ရွိေနၿပီး အနီးရွိ ျပန္ေရ ေၾကာအက်ိတ္မ်ား (Lymph nodes) မ်ားႏွင့္ အေ၀းရွိ အျခားကိုယ္တြင္းအဂၤါ အစိတ္အပိုင္းမ်ားသို႔ ကင္ဆာ ဆဲလ္မ်ား ပ်ံ႕ႏွ႔ံေသးျခင္းမရွိပါက Stage III C ဟုသတ္မွတ္ပါတယ္။
Stage IV A - ကင္ဆာအက်ိတ္သည္အရြယ္အစားႏွင့္ အေရအတြက္အမ်ဳိးမ်ဳိးရွိႏိုင္ၿပီး အခ်ဳိ႕မွာ အသည္းတြင္းရွိ ေသြးေၾကာ (သို႔) အသည္းအနီးရွိ ကိုယ္တြင္းအဂၤါမ်ားသို႔ ပ်ံ႕ႏွံ႔လ်က္ရွိေနျခင္း၊ ကင္ဆာဆဲလ္မ်ားသည္ အနီးရွိ ျပန္ေရေၾကာ အက်ိတ္မ်ား (Lymph nodes) မ်ားသို႔ ေရာက္ရွိေနေသာ္လည္း အေ၀းရွိ အျခားကိုယ္တြင္း အဂၤါ အစိတ္အပိုင္းမ်ားသို႔ ပ်ံ႕ႏွ႔ံေသးျခင္းမရွိပါက Stage IV A ဟုသတ္မွတ္ပါတယ္။(သို႔)
Stage IV B - ကင္ဆာအက်ိတ္သည္ အရြယ္အစားႏွင့္ အေရအတြက္အမ်ဳိးမ်ဳိးရွိႏိုင္ၿပီး ကင္ဆာဆဲလ္မ်ားသည္ အသည္း၏ အနီး(သို႔) အေ၀းတြင္ရွိေသာ အျခားကိုယ္တြင္းအဂၤါအစိတ္ အပိုင္းမ်ားသို႔ပါ ပ်ံ႕ႏွ႔ံေနပါက Stage IV B ဟုသတ္မွတ္ပါတယ္။ (အနီးရွိျပန္ေရေၾကာအက်ိတ္မ်ား (Lymph nodes) မ်ားတြင္ ကင္ဆာဆဲလ္မ်ားေရာက္ ရွိျခင္း ရွိရွိ မရွိရွိ Stage IV B ဟုသတ္မွတ္ပါတယ္။)
ေရာဂါစမ္းသပ္စစ္ေဆးျခင္း
အသည္းကင္ဆာမွန္းသိရွိရန္ စစ္ေဆးမႈမ်ားမွာ -
1) ေသြးစစ္ျခင္း - ေသြးစစ္ျခင္းျဖင့္ အသည္းပံုမွန္အလုပ္လုပ္ျခင္းရွိ မရွိကို သိႏိုင္ပါတယ္။
2) Imaging test - ဥပမာ Ultrasound, CT scan, MRI (magnetic resonance imaging)
3) အသည္းမွ tissue ကိုနမူနာရယူျခင္း၊ အသည္းမွအသားစကို biosy ျဖင့္ရယူစစ္ေဆးျခင္းတို႔ ျဖစ္ပါတယ္။
ေရာဂါကုသျခင္း
အသည္းကင္ဆာကုသမႈသည္ အဆင့္ေပၚတြင္မူတည္သလို အသက္အရြယ္ႏွင့္ က်န္းမာေရးအေျခအေန၊ လူနာ၏ ေရြးခ်ယ္မႈတို႔ေပၚ၌လဲ မူတည္ေနပါတယ္။
ခြဲစိတ္ျခင္း
အသည္းတစ္စိတ္တစ္ပိုင္းကို ခြဲစိတ္ျဖတ္ေတာက္၍ ကင္ဆာက်ိတ္ကို ဖယ္ရွားျခင္းျဖစ္သည္။ အသည္းရွိ အက်ိတ္ေနရာေပၚ၌ မူတည္ေနသည္။
အသည္းအစားထိုးျခင္း
ေရာဂါျဖစ္ေနေသာ အသည္းကိုဖယ္ရွားကာ အလွဴရွင္ထံမွရေသာအသည္းျဖင့္ အစားထိုးျခင္းျဖစ္သည္။
Chemotherapy drugs
ကင္ဆာေဆးမ်ားကို အသည္းသို႔ေသြးမ်ားပို႔ေဆာင္ေပးေသာ Hepatic artery မွ တဆင့္ အသည္းသို႔ တိုက္႐ိုက္သြင္းျခင္းျဖစ္ၿပီး ကင္ဆာဆဲလ္မ်ားကို တုိက္ဖ်က္ျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ ထို႔ေနာက္တြင္ artery ကိုပိတ္ထား ျခင္းျဖင့္ ကင္ဆာဆဲလ္မ်ားသို႔ ေသြးသြားမႈကို ရပ္တန္႔ကာ ကင္ဆာကုေဆးမ်ား ေရာက္ရွိေစပါတယ္။
အပူေပးျခင္း
Radiofrequency ablation ျဖင့္လွ်ပ္စစ္ကိုသံုးကာ ကင္ဆာဆဲလ္မ်ားကို အပူေပးရွင္းလင္းပစ္ႏိုင္ပါတယ္။
Radiation Therapy
ဓာတ္ေရာင္ျခည္ျဖင့္ ကင္ဆာဆဲလ္မ်ားကို ဖ်က္ဆီးျခင္းျဖစ္ပါတယ္။
Targeted drug therapy
ကင္ဆာက်ိတ္၏ ေသြးေၾကာအသစ္ ျဖစ္ေစႏိုင္မႈကို တားဆီးေသာေဆးမ်ားျဖစ္ပါတယ္။ အသည္းကင္ဆာ အဆင့္ျမင့္ေနေသာသူမ်ားတြင္ တိုးတက္မႈကို ေႏွးေကြး (သို႔) ရပ္တန္႔ေစႏိုင္ပါတယ္။
ကုသမႈေအာင္ျမင္ႏိုင္ေျခ
ကင္ဆာေရာဂါ၏အဆင့္ႏွင့္အမ်ဳိးအစား၊ ေရာဂါရွင္၏ လက္ရွိက်န္းမာေရးအေျခအေနႏွင့္ ကုထံုးေရြးခ်ယ္မႈ ကလည္း ေပ်ာက္ကင္းမႈအေပၚ မ်ားစြာမူတည္ပါတယ္။
ေနာက္ဆက္တြဲဆိုးက်ိဳးမ်ား
အသည္းတြင္ကင္ဆာက်ိတ္ပ်ံ႕ႏွံ႔မႈေၾကာင့္ေနာက္ဆက္တြဲျပႆနာမ်ားျဖစ္ေလ့ရွိၿပီး ၎တို႔မွာ
- သည္းေျခရည္စီးဆင္းမႈ ပိတ္ဆို႔ျခင္း
- အစာစားခ်င္စိတ္ေလွ်ာ့က်ျခင္း
- ဖ်ားျခင္း
- အသည္းပ်က္ဆီးျခင္း
- နာက်င္ျခင္း
- ကိုယ္အေလးခ်ိန္က်ျခင္း တို႔ျဖစ္ပါတယ္။
အသည္းကင္ဆာမျဖစ္ေအာင္ကာကြယ္ျခင္း
၁။ #အသည္းေျခာက္ေရာဂါအားကာကြယ္ပါ။
အသည္းေျခာက္ေရာဂါေၾကာင့္ အသည္းကင္ဆာျဖစ္ပြားမႈႏႈန္းျမင့္မားေစပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အသည္း ေျခာက္ေရာဂါကို ေလွ်ာ့ခ်ႏိုင္ရန္ -
- အရက္ျဖတ္ပါ။ မျဖတ္ႏိုင္လွ်င္ အမ်ဳိးသမီးမ်ားဆိုပါက တစ္ေန႔တစ္ခြက္၊ အမ်ဳိးသားမ်ားဆိုလွ်င္ တစ္ေန႔ ႏွစ္ခြက္ထက္ ပိုမေသာက္ပါႏွင့္။
- ကိုယ္အေလးခ်ိန္ထိန္းပါ။ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ေလွ်ာ့ခ်ရန္လိုအပ္ပါက အစားအေသာက္ေလ်ာ့၍ ေလ့က်င့္ခန္း ပိုလုပ္ျခင္းျဖင့္ေလွ်ာ့ခ်ေပးပါ။ တစ္ပတ္လွ်င္ 1ေပါင္ 2 ေပါင္ ေလ်ာ့ခ်ရန္သာ အဓိကထားပါ။
- အိမ္ႏွင့္အလုပ္တြင္ ဓာတုပစၥည္းမ်ားသံုးပါက သတိထားပါ။
၂။ #အသည္းေရာင္အသား၀ါ B ပိုးကို ကာကြယ္ပါ။
B ပိုးကာကြယ္ေဆးထိုးထားျခင္းျဖင့္ အသည္းေရာင္ အသား၀ါ B ပိုး ၀င္ေရာက္ႏိုင္ေျခကို 90 % ေက်ာ္ အထိ ကာကြယ္ေပးပါတယ္။
၃။ #အသည္းေရာင္အသား၀ါ C ပိုး ကို ကာကြယ္ပါ။
C ပိုးကာကြယ္ေဆးမရွိေသးေသာ္လည္း ႀကိဳတင္ကာကြယ္မႈ ျပဳႏိုင္ပါတယ္။
- မိမိအေဖာ္၏က်န္းမာေရးအေျခအေနကိုသိပါ။ အေဖာ္တြင္ B ပိုး၊ C ပိုး ႏွင့္အျခားကူးစက္ေရာဂါမ်ား မရွိေၾကာင္း မေသခ်ာဘဲႏွင့္ အကာအကြယ္မပါဘဲ အတူေနျခင္းမျပဳပါႏွင့္။
- ေသြးေၾကာအတြင္းမွ မူးယစ္ေဆးသြင္းျခင္းမျပဳပါႏွင့္။
- နားေဖာက္ျခင္း၊ ေဆးမွင္ေၾကာင္ထိုးျခင္းတို႔ကို အႏၱရာယ္ကင္းေသာေနရာ၌သာ ျပဳလုပ္ပါ။
အသည္းကင္ဆာေ၀ဒနာရွင္မ်ား ေရွာင္ၾကဥ္ရမည့္ အစားအစာမ်ား
၁။ #ပ႐ိုတိန္း
ပ႐ိုတိန္း(အသားဓာတ္)မ်ားစြာစားျခင္းျဖင့္ အသည္းႏွင့္ခႏၶာကိုယ္တြင္ အဆိပ္အေတာက္မ်ား စုေ၀း လာႏိုင္ၿပီး အသည္း၏အေျခအေနကို ပို၍ဆိုးရြားေစႏိုင္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အသားဓာတ္ခ်ဳိ႕တဲ့သည္အထိ အလြန္ အမင္း ေရွာင္ၾကဥ္တာမ်ိဳးေတာ့ မလုပ္ရပါဘူး။
၂။ #အဆီမ်ားေသာအစားအစာမ်ား
အသည္းေရာဂါျဖစ္လွ်င္ အဆီစားသံုးမႈကို ကန္႔သတ္ရန္လိုပါတယ္။ အဆီမ်ားစြာစားပါက အသည္းအား ၀န္ပိေစႏိုင္ပါတယ္။
၃။ #ဆားမ်ားေသာအစားအစာမ်ား
ဆားမ်ားစြာပါေသာ အစာကိုစားပါက အသည္းကင္ဆာကိုပို၍ဆိုးေစႏိုင္ပါတယ္။ ဆားေၾကာင့္ အသည္းပို ေရာင္ေစႏိုင္သလို အသည္းတြင္အရည္မ်ားလည္း စုေ၀းလာေစႏိုင္ပါတယ္။
၄။ #အရက္ေရွာင္ျခင္း
ဒဏ္ပိေနေသာ အသည္းအား အရက္ျဖင့္ ပိုဆိုးေအာင္မလုပ္ပါႏွင့္။
အသည္းကင္ဆာေ၀ဒနာရွင္မ်ား စားသံုးသင့္သည့္ အစားအစာမ်ား
၁။ #ဟင္းသီးဟင္းရြက္မ်ား
အသည္းကင္ဆာျဖစ္ပါက ဓာတုပစၥည္းပါေသာ အသင့္စားအစာမ်ားကိုေရွာင္၍ သဘာ၀အသီးအရြက္မ်ား ကို ပို၍စားသံုးေပးသင့္ပါတယ္။
၂။ #ဂ်င္း
အသည္းကင္ဆာအတြက္ ေဆးကုသမႈခံယူစဥ္ မူးေ၀လာပါက ဂ်င္းျပဳတ္ရည္ကို ေသာက္ေပးႏိုင္ပါတယ္။
၃။ #ပမာဏနည္းနည္းစီခြဲစားျခင္း
တစ္ရက္လွ်င္ အစာႀကီး သံုးႀကိမ္မ်ားမ်ား စားမည့္အစား နည္းနည္းျခင္းစီျဖင့္ ေျခာက္ႀကိမ္မွ ရွစ္ႀကိမ္အထိ စားသင့္ပါတယ္။
အဆီေလွ်ာ့စားျခင္း
အဆီမ်ားေသာအသားမ်ားကိုေရွာင္၍ ဆီမပါေအာင္ခ်က္ျပဳတ္ စားေသာက္သင့္ပါတယ္။
===========
DrMyanmar
==================
==================
အသည္းကင္ဆာသည္ အသည္းဆဲလ္မ်ားမွ စတင္ျဖစ္ေပၚေသာကင္ဆာျဖစ္ပါတယ္။ အသည္းဟာ ေဘာလံုးတစ္လံုးစာအရြယ္ရွိၿပီး ၀မ္းဗိုက္ညာဘက္ပိုင္းတြင္တည္ရွိပါတယ္။ အျဖစ္အမ်ားဆံုး အသည္းကင္ဆာသည္ hepatocellular carcinoma ျဖစ္ၿပီး hepatocytes ဟုေခၚသည့္ အသည္းဆဲလ္မ်ားမွ စတင္ျဖစ္ပြားလာျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ အသည္းရွိ အျခားဆဲလ္မ်ားမွ ကင္ဆာျဖစ္ႏိုင္ေသာ္လည္း ျဖစ္ပြားမႈ နည္းပါးေၾကာင္း ေတြ႔ရွိရပါတယ္။ ခႏၶာကိုယ္ရွိ အျခားေနရာမ်ားတြင္ျဖစ္ၿပီးမွ အသည္းသို႔ေရာက္လာပါက Metastatic cancer ဟုေခၚပါတယ္။
ျဖစ္ပြားရေသာအေၾကာင္းရင္း
အသည္းကင္ဆာ ျဖစ္ပြားရျခင္းအေၾကာင္းရင္း အမ်ားစုအား ရွင္းလင္းစြာမသိရပါ။ အခ်ဳိ႕ကိုသာ ေသခ်ာသိရွိထားပါတယ္။ ဥပမာ - အသည္းေရာင္ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးအခ်ဳိ႕ နာတာရွည္ျဖစ္ပြားပါက အသည္းကင္ဆာ ျဖစ္ႏိုင္သည္။ အသည္းဆဲလ္မ်ား၏ DNA အတြင္းအေျပာင္းအလဲ (mutation) ျဖစ္ပါက အသည္းကင္ဆာ ျဖစ္ပြားပါတယ္။
အသည္းကင္ဆာျဖစ္ႏိုင္ေျခရွိသူမ်ား
အသည္းကင္ဆာျဖစ္ႏိုင္ေျခကို မ်ားေစေသာ အခ်က္မ်ားမွာ-
1) HBV (သို႔) HCV နာတာရွည္ျဖစ္ျခင္း - အသည္းေရာင္အသား၀ါ B ဗိုင္းရပ္စ္(သို႔) C ဗိုင္းရပ္စ္တို႔သည္ အသည္းကင္ဆာျဖစ္ပြား ႏႈန္းကိုျမင့္ေစပါတယ္။
2) အသည္းေျခာက္ေရာဂါ - ဤေရာဂါေၾကာင့္ အသည္းတြင္အမာရြတ္မ်ားျဖစ္ေစၿပီး အသည္းကင္ဆာ ျဖစ္ပြားႏႈန္းျမင့္ေစပါတယ္။
3) မ်ဳိး႐ိုးလိုက္ေသာ အသည္းေရာဂါမ်ား - Hemochromatosis နဲ႔ Wilson’s disease ကဲ့သို႔ ေရာဂါမ်ားေၾကာင့္ အသည္းကင္ဆာျဖစ္ပြားမႈႏႈန္း ျမင့္မားလာပါတယ္။
4) ဆီးခ်ဳိ - ဆီးခ်ဳိေရာဂါရွိသူမ်ားသည္ သာမန္လူမ်ားထက္ အသည္းကင္ဆာျဖစ္ပြားႏႈန္းျမင့္မားပါတယ္။
5) အသည္းအဆီဖံုးျခင္း - အသည္းကို အဆီမ်ားဖံုးလာပါက ကင္ဆာျဖစ္ႏႈန္းလည္းျမင့္မားလာပါတယ္။
6) Aflatoxins ႏွင့္ထိေတြ႕ျခင္း - နည္းစနစ္မွန္ကန္စြာ သိုေလွာင္ထားျခင္းမရွိေသာ အသီးအႏွံမ်ား တြင္ ေပါက္တတ္ေသာ မိႈမ်ားမွ Aflatoxins ဟုေခၚေသာ ဓာတ္တစ္မ်ိဳး ထြက္လာပါတယ္။ ေျပာင္း၊ ေျမပဲႏွင့္ ငရုပ္သီးမႈန္႔ တို႔တြင္ေတြ႕ရမ်ားၿပီး အစားအေသာက္ျပဳလုပ္ရာ၌ ပါ၀င္သြားတတ္ပါတယ္။ အာဖရိကႏွင့္ အာရွတို႔တြင္ Aflatoxin ကိုအမ်ားဆံုး ေတြ႕ရပါတယ္။
7) အရက္အလြန္အကၽြံေသာက္ျခင္း - ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာအရက္ကို အလြန္အကၽြံေသာက္ပါက အသည္းပ်က္စီး၍ အသည္းကင္ဆာျဖစ္ပြားႏႈန္းကို ျမင့္မားေစပါတယ္။
8) အ၀လြန္ျခင္း - အ၀လြန္ျခင္းေၾကာင့္လည္း အသည္းကင္ဆာျဖစ္ပြားႏႈန္းကို ျမင့္မားေစပါတယ္။
ေရာဂါလကၡဏာမ်ား
အမ်ားအားျဖင့္ အသည္းကင္ဆာအေစာပိုင္းတြင္ ေရာဂါလကၡဏာျပေလ့မရွိပါ။ ေရာဂါ လကၡဏာျပသလာပါက ေတြ႕ရေလ့ရွိသည္မ်ားမွာ
1) ကိုယ္အေလးခ်ိန္ေလ်ာ့က်ျခင္း
2) အစားအေသာက္ပ်က္ျခင္း
3) ၀မ္းဗိုက္အေပၚပိုင္းေအာင့္ျခင္း
4) မူးေ၀ေအာ့အန္ျခင္း
5) အားနည္း၍ပင္ပန္းျခင္း
6) ၀မ္းဗိုက္အတြင္း ေရာင္ရမ္းျခင္း
7) အသား၀ါျခင္း
8) အျဖဴေရာင္၀မ္းမ်ားသြားျခင္း တို႔ျဖစ္ပါတယ္။
အသည္းကင္ဆာ အဆင့္ 4 ဆင့္
Stage I - အသည္းထဲတြင္ ကင္ဆာအက်ိတ္တစ္ခုသာရွိၿပီး အသည္းတြင္းရွိ ေသြးေၾကာမ်ား၊ အနီးရွိ ျပန္ေရေၾကာအက်ိတ္မ်ား(Lymph nodes) မ်ားႏွင့္ အေ၀းရွိ အျခားကိုယ္တြင္း အဂၤါအစိတ္အပိုင္းမ်ားသို႔ ကင္ဆာ ဆဲလ္မ်ား ပ်ံ႕ႏွ႔ံေသးျခင္းမရွိပါက Stage I ဟုသတ္မွတ္ပါတယ္။
Stage II - ကင္ဆာအက်ိတ္တစ္ခုသာရွိေသာ္လည္း ၎အက်ိတ္သည္ အသည္းတြင္းရွိ ေသြးေၾကာ မ်ားအတြင္းသို႔ပါ ထိုးေဖာက္၀င္ေရာက္ေနၿပီး အနီးရွိ ျပန္ေရေၾကာအက်ိတ္မ်ား (Lymph nodes) မ်ားႏွင့္ အေ၀းရွိ အျခားကိုယ္တြင္းအဂၤါအစိတ္အပိုင္းမ်ားသို႔ ကင္ဆာဆဲလ္မ်ား ပ်ံ႕ႏွ႔ံေသးျခင္းမရွိပါက Stage II ဟုသတ္မွတ္ ပါတယ္။ (သို႔)
- အသည္းထဲတြင္ ကင္ဆာအက်ိတ္မ်ားစြာရွိၿပီး ၎အက်ိတ္မ်ားသည္ 5cm (2 လက္မ) ႏွင့္ေအာက္ငယ္ျခင္း၊ အနီးရွိ ျပန္ေရေၾကာအက်ိတ္မ်ား(Lymph nodes) မ်ားႏွင့္ အေ၀းရွိ အျခားကိုယ္တြင္း အဂၤါအစိတ္အပိုင္းမ်ားသို႔ ကင္ဆာဆဲလ္မ်ား ပ်ံ႕ႏွ႔ံေသးျခင္းမရွိပါက Stage II ဟုသတ္မွတ္ပါတယ္။
Stage III A - အသည္းထဲတြင္ ကင္ဆာအက်ိတ္တစ္ခုထက္ပိုရွိေနၿပီး ၎တို႔ထဲမွ အနည္းဆံုး တစ္ခုသည္ 5cm (2လက္မ) ထက္ပိုႀကီးေနၿပီး အနီးရွိ ျပန္ေရေၾကာအက်ိတ္မ်ား (Lymph nodes) မ်ားႏွင့္ အေ၀းရွိ အျခား ကိုယ္တြင္းအဂၤါအစိတ္အပိုင္းမ်ား သို႔ ကင္ဆာဆဲလ္မ်ား ပ်ံ႕ႏွ႔ံေသးျခင္းမရွိပါက Stage III A ဟုသတ္မွတ္ပါတယ္။
Stage III B - အသည္းထဲတြင္ ကင္ဆာအက်ိတ္တစ္ခုထက္ပိုရွိေနၿပီး ၎တို႔ထဲမွ အနည္းဆံုး တစ္ခုသည္ အသည္း၏အဓိကေသြးေၾကာအတြင္းသို႔ပါ ထိုးေဖာက္၀င္ေရာက္ေနၿပီး အနီးရွိ ျပန္ေရေၾကာအက်ိတ္မ်ား (Lymph nodes) မ်ား ႏွင့္ အေ၀းရွိ အျခားကိုယ္တြင္းအဂၤါအစိတ္ အပိုင္းမ်ားသို႔ ကင္ဆာဆဲလ္မ်ား ပ်ံ႕ႏွ႔ံေသးျခင္းမရွိပါက Stage III B ဟုသတ္မွတ္ပါတယ္။
Stage III C - ကင္ဆာအက်ိတ္သည္ အသည္း၏ ကပ္လ်က္တြင္ရွိေသာ ကိုယ္တြင္းအဂၤါအစိတ္အပိုင္းတစ္ခုခု သို႔ပါ ထိုးေဖာက္၀င္ေရာက္ေနၿပီး အနီးရွိ ျပန္ေရေၾကာ အက်ိတ္မ်ား (Lymph nodes) မ်ားႏွင့္ အေ၀းရွိ အျခား ကိုယ္တြင္းအဂၤါအစိတ္အပိုင္းမ်ားသို႔ ကင္ဆာဆဲလ္မ်ား ပ်ံ႕ႏွ႔ံေသးျခင္းမရွိပါက Stage III C ဟုသတ္မွတ္ပါတယ္။ (သို႔)
- ကင္ဆာအက်ိတ္သည္ အသည္း၏ အျပင္ဘက္အလႊာအထိပါ ေရာက္ရွိေနၿပီး အနီးရွိ ျပန္ေရ ေၾကာအက်ိတ္မ်ား (Lymph nodes) မ်ားႏွင့္ အေ၀းရွိ အျခားကိုယ္တြင္းအဂၤါ အစိတ္အပိုင္းမ်ားသို႔ ကင္ဆာ ဆဲလ္မ်ား ပ်ံ႕ႏွ႔ံေသးျခင္းမရွိပါက Stage III C ဟုသတ္မွတ္ပါတယ္။
Stage IV A - ကင္ဆာအက်ိတ္သည္အရြယ္အစားႏွင့္ အေရအတြက္အမ်ဳိးမ်ဳိးရွိႏိုင္ၿပီး အခ်ဳိ႕မွာ အသည္းတြင္းရွိ ေသြးေၾကာ (သို႔) အသည္းအနီးရွိ ကိုယ္တြင္းအဂၤါမ်ားသို႔ ပ်ံ႕ႏွံ႔လ်က္ရွိေနျခင္း၊ ကင္ဆာဆဲလ္မ်ားသည္ အနီးရွိ ျပန္ေရေၾကာ အက်ိတ္မ်ား (Lymph nodes) မ်ားသို႔ ေရာက္ရွိေနေသာ္လည္း အေ၀းရွိ အျခားကိုယ္တြင္း အဂၤါ အစိတ္အပိုင္းမ်ားသို႔ ပ်ံ႕ႏွ႔ံေသးျခင္းမရွိပါက Stage IV A ဟုသတ္မွတ္ပါတယ္။(သို႔)
Stage IV B - ကင္ဆာအက်ိတ္သည္ အရြယ္အစားႏွင့္ အေရအတြက္အမ်ဳိးမ်ဳိးရွိႏိုင္ၿပီး ကင္ဆာဆဲလ္မ်ားသည္ အသည္း၏ အနီး(သို႔) အေ၀းတြင္ရွိေသာ အျခားကိုယ္တြင္းအဂၤါအစိတ္ အပိုင္းမ်ားသို႔ပါ ပ်ံ႕ႏွ႔ံေနပါက Stage IV B ဟုသတ္မွတ္ပါတယ္။ (အနီးရွိျပန္ေရေၾကာအက်ိတ္မ်ား (Lymph nodes) မ်ားတြင္ ကင္ဆာဆဲလ္မ်ားေရာက္ ရွိျခင္း ရွိရွိ မရွိရွိ Stage IV B ဟုသတ္မွတ္ပါတယ္။)
ေရာဂါစမ္းသပ္စစ္ေဆးျခင္း
အသည္းကင္ဆာမွန္းသိရွိရန္ စစ္ေဆးမႈမ်ားမွာ -
1) ေသြးစစ္ျခင္း - ေသြးစစ္ျခင္းျဖင့္ အသည္းပံုမွန္အလုပ္လုပ္ျခင္းရွိ မရွိကို သိႏိုင္ပါတယ္။
2) Imaging test - ဥပမာ Ultrasound, CT scan, MRI (magnetic resonance imaging)
3) အသည္းမွ tissue ကိုနမူနာရယူျခင္း၊ အသည္းမွအသားစကို biosy ျဖင့္ရယူစစ္ေဆးျခင္းတို႔ ျဖစ္ပါတယ္။
ေရာဂါကုသျခင္း
အသည္းကင္ဆာကုသမႈသည္ အဆင့္ေပၚတြင္မူတည္သလို အသက္အရြယ္ႏွင့္ က်န္းမာေရးအေျခအေန၊ လူနာ၏ ေရြးခ်ယ္မႈတို႔ေပၚ၌လဲ မူတည္ေနပါတယ္။
ခြဲစိတ္ျခင္း
အသည္းတစ္စိတ္တစ္ပိုင္းကို ခြဲစိတ္ျဖတ္ေတာက္၍ ကင္ဆာက်ိတ္ကို ဖယ္ရွားျခင္းျဖစ္သည္။ အသည္းရွိ အက်ိတ္ေနရာေပၚ၌ မူတည္ေနသည္။
အသည္းအစားထိုးျခင္း
ေရာဂါျဖစ္ေနေသာ အသည္းကိုဖယ္ရွားကာ အလွဴရွင္ထံမွရေသာအသည္းျဖင့္ အစားထိုးျခင္းျဖစ္သည္။
Chemotherapy drugs
ကင္ဆာေဆးမ်ားကို အသည္းသို႔ေသြးမ်ားပို႔ေဆာင္ေပးေသာ Hepatic artery မွ တဆင့္ အသည္းသို႔ တိုက္႐ိုက္သြင္းျခင္းျဖစ္ၿပီး ကင္ဆာဆဲလ္မ်ားကို တုိက္ဖ်က္ျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ ထို႔ေနာက္တြင္ artery ကိုပိတ္ထား ျခင္းျဖင့္ ကင္ဆာဆဲလ္မ်ားသို႔ ေသြးသြားမႈကို ရပ္တန္႔ကာ ကင္ဆာကုေဆးမ်ား ေရာက္ရွိေစပါတယ္။
အပူေပးျခင္း
Radiofrequency ablation ျဖင့္လွ်ပ္စစ္ကိုသံုးကာ ကင္ဆာဆဲလ္မ်ားကို အပူေပးရွင္းလင္းပစ္ႏိုင္ပါတယ္။
Radiation Therapy
ဓာတ္ေရာင္ျခည္ျဖင့္ ကင္ဆာဆဲလ္မ်ားကို ဖ်က္ဆီးျခင္းျဖစ္ပါတယ္။
Targeted drug therapy
ကင္ဆာက်ိတ္၏ ေသြးေၾကာအသစ္ ျဖစ္ေစႏိုင္မႈကို တားဆီးေသာေဆးမ်ားျဖစ္ပါတယ္။ အသည္းကင္ဆာ အဆင့္ျမင့္ေနေသာသူမ်ားတြင္ တိုးတက္မႈကို ေႏွးေကြး (သို႔) ရပ္တန္႔ေစႏိုင္ပါတယ္။
ကုသမႈေအာင္ျမင္ႏိုင္ေျခ
ကင္ဆာေရာဂါ၏အဆင့္ႏွင့္အမ်ဳိးအစား၊ ေရာဂါရွင္၏ လက္ရွိက်န္းမာေရးအေျခအေနႏွင့္ ကုထံုးေရြးခ်ယ္မႈ ကလည္း ေပ်ာက္ကင္းမႈအေပၚ မ်ားစြာမူတည္ပါတယ္။
ေနာက္ဆက္တြဲဆိုးက်ိဳးမ်ား
အသည္းတြင္ကင္ဆာက်ိတ္ပ်ံ႕ႏွံ႔မႈေၾကာင့္ေနာက္ဆက္တြဲျပႆနာမ်ားျဖစ္ေလ့ရွိၿပီး ၎တို႔မွာ
- သည္းေျခရည္စီးဆင္းမႈ ပိတ္ဆို႔ျခင္း
- အစာစားခ်င္စိတ္ေလွ်ာ့က်ျခင္း
- ဖ်ားျခင္း
- အသည္းပ်က္ဆီးျခင္း
- နာက်င္ျခင္း
- ကိုယ္အေလးခ်ိန္က်ျခင္း တို႔ျဖစ္ပါတယ္။
အသည္းကင္ဆာမျဖစ္ေအာင္ကာကြယ္ျခင္း
၁။ #အသည္းေျခာက္ေရာဂါအားကာကြယ္ပါ။
အသည္းေျခာက္ေရာဂါေၾကာင့္ အသည္းကင္ဆာျဖစ္ပြားမႈႏႈန္းျမင့္မားေစပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အသည္း ေျခာက္ေရာဂါကို ေလွ်ာ့ခ်ႏိုင္ရန္ -
- အရက္ျဖတ္ပါ။ မျဖတ္ႏိုင္လွ်င္ အမ်ဳိးသမီးမ်ားဆိုပါက တစ္ေန႔တစ္ခြက္၊ အမ်ဳိးသားမ်ားဆိုလွ်င္ တစ္ေန႔ ႏွစ္ခြက္ထက္ ပိုမေသာက္ပါႏွင့္။
- ကိုယ္အေလးခ်ိန္ထိန္းပါ။ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ေလွ်ာ့ခ်ရန္လိုအပ္ပါက အစားအေသာက္ေလ်ာ့၍ ေလ့က်င့္ခန္း ပိုလုပ္ျခင္းျဖင့္ေလွ်ာ့ခ်ေပးပါ။ တစ္ပတ္လွ်င္ 1ေပါင္ 2 ေပါင္ ေလ်ာ့ခ်ရန္သာ အဓိကထားပါ။
- အိမ္ႏွင့္အလုပ္တြင္ ဓာတုပစၥည္းမ်ားသံုးပါက သတိထားပါ။
၂။ #အသည္းေရာင္အသား၀ါ B ပိုးကို ကာကြယ္ပါ။
B ပိုးကာကြယ္ေဆးထိုးထားျခင္းျဖင့္ အသည္းေရာင္ အသား၀ါ B ပိုး ၀င္ေရာက္ႏိုင္ေျခကို 90 % ေက်ာ္ အထိ ကာကြယ္ေပးပါတယ္။
၃။ #အသည္းေရာင္အသား၀ါ C ပိုး ကို ကာကြယ္ပါ။
C ပိုးကာကြယ္ေဆးမရွိေသးေသာ္လည္း ႀကိဳတင္ကာကြယ္မႈ ျပဳႏိုင္ပါတယ္။
- မိမိအေဖာ္၏က်န္းမာေရးအေျခအေနကိုသိပါ။ အေဖာ္တြင္ B ပိုး၊ C ပိုး ႏွင့္အျခားကူးစက္ေရာဂါမ်ား မရွိေၾကာင္း မေသခ်ာဘဲႏွင့္ အကာအကြယ္မပါဘဲ အတူေနျခင္းမျပဳပါႏွင့္။
- ေသြးေၾကာအတြင္းမွ မူးယစ္ေဆးသြင္းျခင္းမျပဳပါႏွင့္။
- နားေဖာက္ျခင္း၊ ေဆးမွင္ေၾကာင္ထိုးျခင္းတို႔ကို အႏၱရာယ္ကင္းေသာေနရာ၌သာ ျပဳလုပ္ပါ။
အသည္းကင္ဆာေ၀ဒနာရွင္မ်ား ေရွာင္ၾကဥ္ရမည့္ အစားအစာမ်ား
၁။ #ပ႐ိုတိန္း
ပ႐ိုတိန္း(အသားဓာတ္)မ်ားစြာစားျခင္းျဖင့္ အသည္းႏွင့္ခႏၶာကိုယ္တြင္ အဆိပ္အေတာက္မ်ား စုေ၀း လာႏိုင္ၿပီး အသည္း၏အေျခအေနကို ပို၍ဆိုးရြားေစႏိုင္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အသားဓာတ္ခ်ဳိ႕တဲ့သည္အထိ အလြန္ အမင္း ေရွာင္ၾကဥ္တာမ်ိဳးေတာ့ မလုပ္ရပါဘူး။
၂။ #အဆီမ်ားေသာအစားအစာမ်ား
အသည္းေရာဂါျဖစ္လွ်င္ အဆီစားသံုးမႈကို ကန္႔သတ္ရန္လိုပါတယ္။ အဆီမ်ားစြာစားပါက အသည္းအား ၀န္ပိေစႏိုင္ပါတယ္။
၃။ #ဆားမ်ားေသာအစားအစာမ်ား
ဆားမ်ားစြာပါေသာ အစာကိုစားပါက အသည္းကင္ဆာကိုပို၍ဆိုးေစႏိုင္ပါတယ္။ ဆားေၾကာင့္ အသည္းပို ေရာင္ေစႏိုင္သလို အသည္းတြင္အရည္မ်ားလည္း စုေ၀းလာေစႏိုင္ပါတယ္။
၄။ #အရက္ေရွာင္ျခင္း
ဒဏ္ပိေနေသာ အသည္းအား အရက္ျဖင့္ ပိုဆိုးေအာင္မလုပ္ပါႏွင့္။
အသည္းကင္ဆာေ၀ဒနာရွင္မ်ား စားသံုးသင့္သည့္ အစားအစာမ်ား
၁။ #ဟင္းသီးဟင္းရြက္မ်ား
အသည္းကင္ဆာျဖစ္ပါက ဓာတုပစၥည္းပါေသာ အသင့္စားအစာမ်ားကိုေရွာင္၍ သဘာ၀အသီးအရြက္မ်ား ကို ပို၍စားသံုးေပးသင့္ပါတယ္။
၂။ #ဂ်င္း
အသည္းကင္ဆာအတြက္ ေဆးကုသမႈခံယူစဥ္ မူးေ၀လာပါက ဂ်င္းျပဳတ္ရည္ကို ေသာက္ေပးႏိုင္ပါတယ္။
၃။ #ပမာဏနည္းနည္းစီခြဲစားျခင္း
တစ္ရက္လွ်င္ အစာႀကီး သံုးႀကိမ္မ်ားမ်ား စားမည့္အစား နည္းနည္းျခင္းစီျဖင့္ ေျခာက္ႀကိမ္မွ ရွစ္ႀကိမ္အထိ စားသင့္ပါတယ္။
အဆီေလွ်ာ့စားျခင္း
အဆီမ်ားေသာအသားမ်ားကိုေရွာင္၍ ဆီမပါေအာင္ခ်က္ျပဳတ္ စားေသာက္သင့္ပါတယ္။
===========
DrMyanmar
No comments:
Post a Comment