Liver cancer အသည္းကင္ဆာ
၁။ မဂၤလာပါ ဆရာခင္ဗ်ာ။ အသည္းကင္ဆာရိွမရိွကို ဘယ္လိုစမ္းသပ္သိရိွႏိုင္ပါသလဲဆရာခင္ဗ်ာ။ အသည္းကင္ဆာရဲ႕ လကၡဏာေတြကိုလည္း သိခ်င္ပါတယ္ခင္ဗ်ာ။ အသည္းကင္ဆာ မျဖစ္ေအာင္ ဘယ္လိုႀကိဳတင္ကာကြယ္လို႔ရပါသလည္း ဆရာခင္ဗ်ာ။ အသည္းအားေကာင္းေအာင္ ဘာေဆးမ်ားေသာက္သံုးဖို႔လိုပါသလည္းခင္ဗ်ာ။
၂။ ဆရာရွင္ သမီးေမေမကို CT scan စစ္လိုက္တာ အသဲမွာကင္ဆာျဖစ္ေနတယ္တဲ႔ ေမေမမွာ B ပိုး C ပိုးမရွိပါဘူးဆရာ။ ခု OSC ေဆးရုံမွာ အသဲအထူးကု ေဒၚ ႕႕႕႕႕ နဲ႔ကုသေနပါတယ္။ ေမေမကမ်က္လုံး နဲ႔ဆီးနဲ႔ေတာ့ နည္းနည္းဝါေသးပါတယ္။ ေဆးရုံတက္တာေတာ့ ၄ ရက္ရွိပါျပီ။ ဆရာမက ကင္ဆာအထူးကုနဲ႔ျပျပီး ကင္ဆာေဆးထိုးရမယ္ေျပာပါတယ္ဆရာ။ ေမေမက အသက္ ၆၉ ႏွစ္ရွိပါျပီဆရာ။ သမီးတို႔ဘာလုပ္သင့္လဲဆိုတာ လမ္းညႊန္ေပးပါဆရာ။ သမီးတို႔ေမေမအတြက္ အရမ္းစိုးရိမ္းေနလို႔ပါဆရာ။
၃။ မဂၤလာပါဆရာရွင့္ ပူးတြဲပါ ဖုိင္ကေတာ့ လူနာရဲ႕ CT (Abdomen) Scan Result ျဖစ္ပါတယ္ဆရာ။ Result ျပၿပီးတဲ့အခ်ိန္မွာ သက္ဆုိင္ရာဆရာ၀န္ရဲ႕ မွတ္ခ်က္က Lymphomatic လုိ႔ေခၚတဲ့ ေသြးေၾကာင့္ျဖစ္တဲ့ အက်ိတ္ဆိုရင္ ကုသခဲ့ပါက ေပ်ာက္ကင္းႏုိင္သည္။ သုိ႔ေသာ္လည္း HCC လဲ ျဖစ္ႏုိင္သည္ ဟု ေျပာၾကားခဲ့ပါသည္။ ျဖစ္ႏုိင္ေျခ ႏွစ္မ်ိဳး ျဖစ္ေနသည္လုိ႔ ေျပာေနၿပီး ဆက္ကုသသင့္ မကုသသင့္ကုိ လူနာရွင္အေနနဲ႔ ေ၀ခြဲမရႏုိင္ဘဲ ျဖစ္ေနလို႔ ဆရာ့အား ေမးျမန္းရျခင္းျဖစ္ပါသည္။ CT Scan ရုိက္ထားေသာ ဖုိင္ကိုလည္း CD နဲ႔ ထည့္ေပးထားသည့္အတြက္ ဆရာ့ထံ နက္ျဖန္မွ ပုိ႔ေပးလိုက္မည္။ ဆရာ့ က်န္းမာေၾကာင္း ေမတၱာပို႔သလ်က္ ရိုေသေလးစားစြာျဖင့္။
တတိယေမးခြန္းမွာ အသက္-က်ား-မ မသိ။ ျဖစ္ေနတာ မသိ။ စမ္းသပ္ ကုသေပးေနတဲ့ဆရာဝန္ကသာ သိပါမယ္။
၄။ ဆရာရွင့္ CT Result ေထာင့္ေလးမွာ လူနာ၏ ေဒၚဘယ္သူ ဟု နာမည္ႏွင့္တကြ အသက္ကိုပါ ထည့္သြင္း ေဖာ္ျပထားပါေသာေၾကာင့္လည္းေကာင္း၊ မိမိမွာ လူနာရွင္ကိုယ္တိုင္ မဟုတ္သည့္အတြက္ ဆရာဝန္ ေျပာလိုက္သည္မ်ားကို ဆရာ့အားအဆင္ေျပေျပရွင္းျပမိေရး အေလးထားေနပါေသာေၾကာင့္ လည္းေကာင္း အသက္ က်ားမကို email cover တြင္ ထည့္မေရးေပးမိျခင္းအား သည္းခံေပးပါရန္ ေတာင္းဆိုအပ္ပါသည္။ ဆရာ့စာမ်ားအား အစဥ္တစိုက္ဖတ္ရႈေနေသာ သူတဦးအေနျဖင့္ ထပ္မံေတာင္းပန္အပ္ပါသည္။ အသက္ ၅၃ ႏွစ္၊ အမ်ိဳးသမီး။
၅။ ေဒါက္တာ သမီးအေမ အသက္ ၆၅ နွစ္။ ႕႕႕႕႕ နိုင္ငံ၊ ႕႕႕႕႕ မွာေနၾကပါတယ္။ အခု အေမက အသည္းကင္ဆာ အဆင့္ ၄ တဲ့။ ေရာဂါကုလို႔ရလား။ အသည္းအစားထိုးလို႔ရပါလား။ ဘာအစားအစာမ်ား ေကြ်းရပါ့မလဲ။ အခု အေမက အစားမစား၊ အိမ္သာမသြား အဖ်ားလည္းရွိ၊ ကိုယ္လည္းပူပါတယ္။ ေဝဒနာေရာဂါခံစားရသက္သာေအာင္ ဘာလုပ္ေပးသင့္ပါသလဲ။ ဘယ္လို ျပဳစုေစာင့္ေရွာက္ သင့္ပါသလဲ။
၆။ ကြ်န္ေတာ့္ အကုိၾကီးသည္ အသည္းတြင္ အလုံးေတြ႔သျဖင္႔ 2.4.2011 ေန႔က ခြဲလုိက္ပါသည္။ အသည္းကင္ဆာ အဆင္႔ ၂ ဟု ေျပာပါသည္။ သည္းေျခအိတ္တြင္လဲ ေက်ာက္တည္သျဖင့္ သည္းေျခအိတ္ ထုတ္လုိက္ပါသည္။ ယခု ၂ လေက်ာ္ လာေသာအခါ အာထြာေစာင္း ထပ္ရုိက္ရာ အသည္းတြင္ အလုံးတလုံး ထပ္ေတြ႔ပါသည္။ ဆရာဝန္က ထပ္ခြဲဖုိ႔ မသင့္ေတာ္ဟု ေျပာပါတယ္။ ေဆးျဖင့္ ပိတ္လုိ႔ရရင္ရ ဓါတ္ကင္လုိ႔ရရင္ရ ေနာက္ဆုံးအဆင့္ အသည္းလဲဖုိ႔ ေျပာပါတယ္။ အသည္းကင္ဆာ ဒီေလာက္ျမန္ျမန္ အလုံးျပန္ထြက္တက္ပါသလား။ ယခုအခ်ိန္ထိ ခြဲတုန္းက ဗုိက္တြင္ ပလတ္စတ ဗူးေလးျဖင့္ ပုိက္တပ္ထားရာ အထဲက အရည္သည္ ေသြးေရာင္ အေႏွာက္ျပစ္ျပစ္ေတြ ထြက္ေနသျဖင့္ မျဖဳတ္ရေသးပါ။ အသည္းကင္ဆာ အစားအေသာက္ ေနထုိင္ပုံမ်ားရွိရင္ တဆင့္ပုိ႔ေပးရန္ အကူအညီေတာင္းပါတယ္။ ဆရာေရးေသာ ပုိ႔စ္မ်ားကုိ ေလ့လာဖတ္ပါတယ္။ အသည္းအေၾကာင္း ေရးထားေသာ ပုိ႔စ္မ်ားကုိ တစုထဲ တင္ထားေသာ ေနရာ ရွိပါသလား။ အကုိၾကီးသည္ စီပုိး ဘီပုိးလဲ ရွိပါသည္။ ေနာက္ဆုံးသိလုိသည္မွာ ဆက္ကုလုိ႔ အဆင္ေျပမေျပ သိခ်င္ပါသည္။ ယခု သူက တခ်က္တခ်က္ ေအာင့္ေနပါတယ္။
ေမးခြန္းမွာ အသက္-က်ား-မ ကိုအရင္ဆံုးသိခ်င္တယ္။ အဲတာမွ ဖတ္ေနရင္း ဝါက်တေၾကာင္းဖတ္တိုင္း ဘာျဖစ္မလဲ မွန္းလို႔ရတယ္။ ေဆးစစ္ခ်က္ဘာသာျပန္တာသာ ေမးသူေတြကို မေျဖပါ။ အဲတာေၾကာင့္ အခုေမးတာကိုလည္း ေဆးစစ္ခ်က္ကို အခုမွသာ ဖတ္တယ္။ အသည္းကင္ဆာျဖစ္ႏိုင္လို႔ေတြ႔ရတယ္။ ေဆာရီး။ ဆရာကေတာ့ အဲတာျဖစ္ေနလို႔ ေျပာတာ မဟုတ္ပါ။
အသည္းကင္ဆာမွာ (၂) မ်ိဳးကြဲရွိတယ္။ ကိုယ္ခႏၶာထဲမွာ တေနရာရာမွာကင္ဆာျဖစ္လို႔ အသည္းကို ျပန္႔လာတာမ်ိဳးနဲ႔ ေနာက္တမ်ိဳးက Hepatocellular carcinoma အသည္းမွာစျဖစ္တာ။
အသည္းကင္ဆာ ဘာလို႔ျဖစ္သလဲ တိတိက်က်မသိၾကပါ။ တခ်ိဳ႕ေတာ့သိပါတယ္။ Hemochromatosis နဲ႔ Wilson's disease တို႔လို ေမြးကတည္းပါလာသူ၊ အရက္ေသာက္သူ၊ အသည္းေရာင္ ဘီ (သို႔) စီေၾကာင့္ နာတာရွည္ အသည္းေရာင္ေနသူ၊ မ်ိဳးရိုးအရျဖစ္တဲ့ Hemochromatosis ေရာဂါရွိေနသူနဲ႔ အသည္းေျခာက္ေနသူ၊ အသည္းအဆီမ်ားေနသူ၊ ေဆးလိပ္နဲ႔ အရက္တြဲရင္လည္းျဖစ္သူမ်ားတယ္။ vinyl chloride နဲ႔ arsenic လို ဓါတုပစၥည္းေတြနဲ႔လည္း ဆက္စပ္မႈ ရွိတယ္။ အပင္မိႈ Aflatoxins ကေန ဂ်ံဳ၊ ေျမပဲ၊ ဆန္၊ ေပ်ာင္းေစ့ေတြကို စြဲထာတာ စားမိရင္ ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ လူဝရင္၊ ဆီးခ်ိဳရွိသူ၊ L-carnitine ဓါတ္ နည္းေနသူ၊ HIV/AIDS ရွိေနသူ၊ Anabolic steroid ေခၚ ၾကြက္သား-ခြန္အားတိုး ေဟာ္မုန္းေဆး တာရွည္သံုးသူေတြ ပိုျဖစ္တယ္။ မိသားစုထဲမွာ တေယာက္မကျဖစ္တယ္။ ေယာက္်ားေတြက မိန္းမေတြထက္ပိုျဖစ္တယ္။
အသည္းကင္ဆာလကၡဏာမ်ား
ကိုယ္အေလးခ်ိန္က်ျခင္း၊ အစားအေသာက္ပ်က္လာျခင္း၊ အစာအနံ႔ရတာနဲ႔ ရင္ျပည့္လာျခင္း၊ ပ်ိဳ႕အန္ျခင္း၊ အားယုတ္လာျခင္း၊ အေၾကာင္းမသိဖ်ားျခင္း၊ ဗိုက္ညာဖက္အေပၚပိုင္းေအာင့္ျခင္း၊ နာတာကလက္ျပင္ဆီတက္နာျခင္း၊ အသည္းၾကီးလာျခင္း၊ ေဘလံုးၾကီးလာျခင္း၊ ေရဖ်င္းျဖစ္လာျခင္း၊ အသား-ဆီးဝါျခင္း၊ ဝမ္းအေရာင္ေဖ်ာ့လာျခင္း။
Hepatoma အသည္းအက်ိတ္
• Cirrhosis liver အသည္းေျခာက္ေရာဂါရွိေနသူေတြမွာ Hepatoma အသည္း-အက်ိတ္ ျဖစ္လာႏိုင္တယ္။
• အေတာ္မ်ားမ်ား ဘာမွမခံစားရဘူး။
• ၆ လတခါ Serum alpha fetoprotein ေသြးစစ္တာ နဲ႔ Ultrasound အသည္းကို (အာလ္ထြာေဆာင္း) ရိုက္တာ လုပ္ေနရမယ္။
• ေရာဂါအဆင့္ၾကည့္ကုသရမယ္။
အသည္းကင္ဆာကုသနည္းမ်ား
ေရာဂါဟုတ္-မဟုတ္စစ္မယ္၊ အဆင့္သတ္မွတ္မယ္။ ဘယ္လိုကုသနည္းေရြးမလည္းဆံုးျဖတ္မယ္။ လူနာ၊ ေဆးရံုအေပၚမွာမူတည္ျပီးေရြးခ်ယ္ရတယ္။ ခြဲစိတ္ဆရာဝန္၊ ဓါတ္ေရာင္ျခည္ဆရာဝန္၊ ကင္ဆာဆရာဝန္၊ အစာလမ္းအထူးကုဆရာဝန္၊ စတဲ့ နယ္ပယ္အလိုက္ အထူးကုဆရာဝန္ေတြကေန စုေပါင္းဆံုးျဖတ္ၾကတယ္။ တခါတေလ နည္းတခုကမကိုတြဲလုပ္ရတယ္။ လူနာအေနနဲ႔လိုမယ္ထင္ရင္ ဒုတိယအၾကံရယူတာလုပ္ႏိုင္တယ္။
၁။ Surgery ခြဲစိတ္ကုသနည္းမွာ partial hepatectomy အသည္းတစိတ္တပိုင္းထုတ္ေပးတာနဲ႔ liver transplant အသည္းအစားထိုးတာပါတယ္။
၂။ Tumor ablation အက်ိတ္ကိုတျခားနည္းနဲ႔ေက်ေစနည္း၊
၃။ Tumor embolization အက်ိတ္ကိုေသြးမေလွ်ာက္ေစနည္းလုပ္ေပးျခင္း၊
၄။ Radiation therapy ဓါတ္ကင္နည္း၊
၅။ Targeted therapy ပစ္မွတ္ထားကုသနည္း၊
၆။ Chemotherapy ကင္ဆာေဆးေပးနည္း၊ Sorafenib ေဆးကို ေနာက္ပိုင္းအဆင့္ ျဖစ္သူေတြကို ေပးတယ္။
၇။ Freezing cancer cells (Cryoablation) ေအးခဲနည္း၊
၈။ Heating cancer cells အပူေပးနည္း၊
၉။ Injecting alcohol into the tumor အယ္လ္ကိုေဟာေဆး အက်ိတ္ထဲထိုးနည္း၊
၁ဝ။ Injecting chemotherapy drugs into the liver ကင္ဆာေဆးအက်ိတ္ထဲထိုးေပးနည္း၊
၁၁။ Targeted drug therapy ပစ္မွတ္ထားကုသနည္း။
အလားအလာ
အသည္းကင္ဆာဟာ အလားအလာမေကာင္းတဲ့အမ်ိဳးအစားေရာဂါျဖစ္တယ္။ ေဆာရီး။ လူနာ ၁ဝ% ကသာ ကင္ဆာကို ေစာေစာသိၾကတယ္။ အဂၤလန္မွာ ၃ဝ% ဟာ ေရာဂါသိျပီးေနာက္ ၁ ႏွစ္အသက္ရွည္တယ္။ ၁ဝ% က ၅ ႏွစ္ရွင္တယ္။ တခ်ိဳ႕နည္းနည္းပိုရွည္တယ္။ အသည္းကင္ဆာနဲ႔ အသည္းေျခာက္တာတြဲေနရင္ ၃ လသာခံတယ္။ ေဆာရီး။ USA မွာ ၁၉၉၉ သုေတသနအရ လူနာ ၁၂၃၈၂ ထဲက ၇% ဟာ ၅ ႏွစ္အထိ ရွင္တယ္။ ၁၉၉၂-၁၉၉၉ အရဆိုရင္ ၅% ဟာ ၅ ႏွစ္အထိ ရွင္တယ္။ ၁၉၈၃-၁၉၉ဝ အရဆိုရင္ ၆%။ သူတို႔သုေတသနမွာလဲ အမ်ိဳးသမီးေတြက ပိုၾကာၾကာေနရတယ္။ ဥပမာ လူျဖဴအမ်ိဳးသမီးေတြက ၁ဝ႕၆% ၅ ႏွစ္ရွည္တယ္။
ျမန္မာျပည္သားေတြ အသည္းကင္ဆာေဘးက ေဝးၾကပါေစ။
ေဒါက္တာတင့္ေဆြ