Iron supplement and Liver diseases သံဓါတ္နဲ႔ အသည္းေရာဂါ
ဆရာရွင့္ က်မအသက္ ၂၈ ႏွစ္၊ အမ်ိဳးးသားအသက္ ၃၁ ႏွစ္ပါ။ က်မက ဘီပိုးရွိပါတယ္။ ခုတေလာ fb မွာ share ေနၾကတာ ဘီပိုးရွိသူကိုယ္ဝန္ေဆာင္အမ်ိဳးသမီး သံဓါတ္အားေဆးေသာက္ရင္း အသည္းကင္ဆာအျဖစ္ေျပာင္းလဲသြားကာ အသက္ဆံုးပါးၿပီး လသားကေလးငယ္ေလးက်န္ခဲ့တယ္ဆိုလို႔ပါ။ ဗဟုသုတေလး ဖလွယ္ေပးပါဦးဆရာရွင့္။
ေဆးပညာစာ၊ သတင္းကို ဘယ္လိုလူ (ဆရာဝန္) ကေရးသလဲ သိျပီးမွသာ လိုက္နာစရာ၊ ေရွာင္စရာ၊ ေၾကာက္စရာ လုပ္သင့္ပါတယ္။ အဲလို အေျခအျမစ္မခိုင္မာတဲ့ ေျခာက္လွန္႔တဲ့သတင္းမ်ိဳး ေရးသားသူ၊ ထုတ္ေဝသူ၊ မွ်ေဝသူေတြကို ရာဇဝတ္မႈက်ဴးလြန္သလိုသေဘာထားသင့္တယ္။
အသည္းမေကာင္းသူေတြ သံဓါတ္မ်ားတာေတာ့ မေကာင္းပါ။ ဘီပိုး၊ စီပိုး ကူးစက္ခံထားရေပမယ့္ ႏွစ္ေတြၾကာေအာင္ အသည္းကႏိုင္ေအာင္လုပ္ႏိုင္ေသးတယ္။ နာတာရွည္အသည္းေရာင္ ျဖစ္လာမွ အသည္းကအလုပ္နည္းလာတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္မွာသာ သံဓါတ္ကို လိုတာထက္မပိုသင့္ပါ။
နာတာရွည္အသည္းေရာဂါဟာ ေသဆံုးေစတဲ့ေရာဂါေတြထဲမွာ နံပါတ္ ၁ဝ ခ်ိတ္တယ္။ (စီ) ပိုးကေန ၇၅-၈ဝ% နာတာရွည္ျဖစ္ေစတယ္။ အသည္းအစားထိုးရကလဲ သူ႔ေၾကာင့္မ်ားတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ၾကိဳတင္ကာကြယ္ေရးဟာ အလြန္႔အလြန္ အေရးပါတယ္။ အရက္ေရွာင္တာကေန စရမယ္။ (စီ) ပိုး ရွိေနသူမွာ (ေအ) ေရာ (ဘီ) ပါ ထပ္ဝင္လာတတ္လို႔ ကာကြယ္ေဆးေတြ ထိုးရပါမယ္။ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ခ်ပါ။ ကိုယ္လက္-ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္ပါ။ မတည့္တဲ့ေဆးေတြေရွာင္ပါ။
အသည္းနာတာရွည္ျဖစ္ေနသူေတြနဲ႔ မတည့္တာေတြထဲမွာ သံဓါတ္၊ ဗီတာမင္ ေအ၊ တျခား ဗီတာမင္ေတြ ပါေနတယ္။ သံဓါတ္ေတြ ပိုမ်ားလာေစတာမို႔ ဆင္ျခင္ရတာျဖစ္တယ္။ နဂိုကတည္းက ၃ဝ% မွာ ေသြးထဲမယ္ သံဓါတ္ေတြ မ်ားေနျပီ။ ဘီပိုး သယ္ေပးေနသူမွာ Down's syndrome ဦးေႏွာက္ေရာဂါပါ ရွိေနရင္ (ဟီမိုဂလိုဘင္) မ်ားမယ္၊ (ဟီမတိုခရစ္) လဲမ်ားေနတယ္၊ သံဓါတ္ပါမ်ားေနတယ္။
• သံဓါတ္ေတြ မ်ားေနရင္ စီပိုးကိုေဆးကုရာမွာ Ribavirin နဲ႔ Interferon (IFN) ေဆးေတြကို ခံႏိုင္ရည္ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။
• (ဘီ) ပိုးရွိေနသူမွာ ေသြးထဲက သံဓါတ္ဟာ > 300 ng/mL ထက္မ်ားေနရင္ ၉၃% မယ္ IFN ေဆး မတိုးတာကို ေတြ႔ရွိရတယ္။
• (စီ) ပိုးေၾကာင့္ အသည္းထိခိုက္တာျဖစ္လာရင္ သံဓါတ္ေတြသိမ္းထားတာမ်ားေနတယ္။ အေကာင္ေတြမွာ စမ္းတဲ့အခါ သံဓါတ္ေဆးေပးရင္ ေရာဂါပိုဆိုးေစတာေတြ႔ရေပမဲ့ လူေတြမွာအဲလိုျဖစ္တယ္လို႔ အတိအက်မေျပာႏိုင္ဘူး။
• Hemodialysis ေသြးလဲေပးရတဲ့လူနာေတြကို သံဓါတ္ေပးတာ မထူးျခားဘူး။ အသည္းေရာင္ေရာဂါ ထေနခ်ိန္ဆိုရင္ေတာ့ မေကာင္းဘူး။ သံဓါတ္ကို ေသြးေၾကာထဲ ထိုးေပးရင္ အသည္းကို မေကာင္းျဖစ္လာေစဘို႔ အခြင့္အလမ္း နဲနဲေလးပိုရွိတယ္။ ဘာဘဲျဖစ္ျဖစ္ ေဆးကုေနသူေတြကို ေသြးထဲက သံဓါတ္အေျခအေနကို စစ္ေနသင့္တယ္။
• ဘီပိုးသယ္ေဆာင္ေပးေနသူေတြမွာ တျခားသူေတြထက္ သံဓါတ္ကဲေနတာ ေတြ႔ရတယ္။ လူတိုင္းလဲ မဟုတ္ျပန္ဘူး။ ကင္ဆာအက်ိတ္ၾကီးေစဘို႔ သံဓါတ္လိုတယ္လို႔ ယူဆတယ္။
• နာတာရွည္အသည္းေဝဒနာသယ္ေတြမွာ အသည္းထဲမွာေရာ ေသြးထဲမွာပါ သံဓါတ္ကဲေနတယ္။ ဒါေပမဲ့ ဘီပိုးသယ္ေပးေနသူေတြ ျဖစ္တာေတာ့ ရွားပါးတယ္။
• အသည္းေရာင္ ဘီပိုး နဲ႔ စီပိုး ရွိသူေတြမွာ ေသြးအားနည္းေရာဂါ ရလာတတ္တယ္။ ဒါမ်ိဳးကို Autoimmune hemolytic anemia လို႔ေခၚတယ္။ Aplastic anemia/pancytopenia ဆိုတာကေတာ့ ျဖစ္ခဲတယ္။
အစားအေသာက္ထဲမွာပါတဲ့ သံဓါတ္ေၾကာင့္ ေရာဂါဆိုးတယ္ဆိုတဲ့ အေထာက္အထားေတာ့ မေတြ႔ေသးပါ။ ေမးတဲ့သူကို သံဓါတ္ေဆးတိုက္ဘို႔ မသင့္ပါ။ စိတ္ခ်ရေအာင္ အစားအစာကိုသာ ဂရုစိုက္စားရင္ ကေလးအတြက္ နည္းမွာလဲ မပူရပါ။ အမွန္က ကေလးအတြက္ကို သိပ္မပူရပါ။ ကေလးကိုလိုတာေတြ ေပးရလို႔ မိခင္မွာ နည္းသြားတတ္တာသာ ရွိပါတယ္။ ကိုယ္တိုင္ ေနေကာင္းေအာင္လုပ္ပါမွ ကေလးအတြက္ပါ ေကာင္းေစတယ္လို႔ သေဘာထားသင့္ပါတယ္။
အသည္းကို ဒုကၡေပးႏိုင္တဲ့ တျခားေဆးေတြရွိတယ္။
• NSAID အမ်ားသံုး (စတီရြိဳက္) မပါတဲ့ အနာသက္သာေဆးေတြ။ Paracetamol ပါရာစီတေမာလို႔ လူသိမ်ားျပီး အေမရိကမွာ Acetaminophen (အစီတာမိုင္ႏိုင္ဖင္) ေခၚတာကို တေန႔မွာ 2 g per day ထက္မပိုရင္ေတာ့ ကိစၥမရွိပါ။
• Antidepressants စိတ္မက်ေဆးေတြ၊
• Muscle relaxants ၾကြက္သားေပ်ာ့ေဆးေတြ၊
• Bupropion (Wellbutrin), Chlorpromazine (Thorazine), Tricyclic antidepressants စိတ္ေရာဂါေဆးေတြ၊
• Phenytoin (Dilantin), Valproic acid (Depakene) အတက္က်ေဆးေတြ၊
• Statins, Nicotinic acid (Niacin; Nicolar) အဆီေလွ်ာ့ေဆးေတြ၊
• Estrogens (အီစထိုဂ်င္) ေဆး၊ Anabolic steroids ကိုယ္ခႏၶာ သန္စြမ္းေစဘို႔သံုးတဲ့ စတီရြိဳက္ေဆးေတြ၊
• Acarbose (Precose), Pioglitazone (Actos), Sulfonylureas ဆီးခ်ိဳေဆးေတြ၊
• Antibiotics ပဋိဇီဝေဆးစာရင္းထဲမွာ Amoxicillin–clavulanate potassium (Augmentin), Erythromycin, Isoniazid (INH), Nitrofurantoin (Furadantin), Tetracycline ေဆးေတြပါတယ္။
• Antifungal agents မိႈေဆးေတြထဲမွာ Fluconazole (Diflucan), Itraconazole (Sporanox), Ketoconazole (Nizoral) ေတြပါတယ္။
• အသီး-အရြက္ စတာေတြကေနထုတ္တဲ့ (ဟာဗယ္) ေခၚ ဘယေဆးတာေတြလဲ စိတ္မခ်ရတာေတြ ရွိတယ္။ Etretinate (Tegison), Tamoxifen (Nolvadex), Testosterone, Halothane (Fluothane), Methotrexate (Rheumatrex), Selected Potentially Hepatotoxic Supplements, Amanita species, Asafetida, Bush herbal teas, Chaparral, Comfrey, Echinacea, Gentian, Germander, Jin bu huan, Kalms tablets, Mistletoe, Nicotinic acid, Pennyroyal oil, Valerian, Senna fruit extracts ေတြျဖစ္တယ္။ Herbal remedies Milk thistle ကိုေတာ့သံုးႏိုင္တယ္။
အသည္းကင္ဆာလူနာဆံုးပါးရတာဟာ သံဓါတ္ေၾကာင့္ပါလို႔ ဘယ္ဆရာဝန္ကမွ ေသဆံုးရတဲ့အေၾကာင္းရင္းအျဖစ္ မေျပာပါ။ ဇာတ္နာေအာင္ ကေလးငယ္ေလးက်န္ရစ္တယ္ဆိုတဲ့ (ရသ) ဟာ အျပစ္ၾကီးေလးတယ္။
Dr. တင့္ေဆြ
၂ဝ-၈-၂ဝ၁၆